Geçen yıl yazdığım bir yazıda Kitap Fuarlarının hınca hınç dolduğundan söz etmişim. Tekrar okuduğumda anladım ki, o yazıyı bir merakımı dile getirmek için yazmışım. Merak ettiğim: Kitap Fuarlarına gelen bu kalabalıklar acaba buralarda kuyruklara girerek hatta bazen saatlerce bekleyerek yazarına imzalattıkları kitapları okuyorlar mı? Yine aynı yazıda bir soru çağrıştırmaya çaba göstermişim: Niçin kitap alıyoruz? Okumak için mi? Yoksa dekoratif malzeme olarak mı? Bir zamanlar kitaplar olağan üstü süslü kapaklar içinde ciltli satılırdı. Salonda, vitrinin bir bölümünde çok güzel dururlardı. Konuk olarak gittiğim evlerde bir kitaplık varsa çok hoşuma gider; izin alarak, bazen de almayarak, kitaplara bakarım. kitaplığımda olmayanları birkaç sayfa okuyarak merakımı giderebilirim. Bazen yüzsüzlük eder; kitabı isterim! Biraz sorunlu bir konuk olduğum kesin!
Kitap ve okuma konusuna bir yıl sonra neden geldiğimi merak etmiş olmalısınız. Nedeni şu: Bu günlerde okuya okuya bitiremediğim masamın üstünde aylardır duran bir kitap var. Gelip gidip bir bölümünü okuyorum; tuhaf bir şey: daha önce okuduğum bölümleri okurken bile aynı merakla yeniden okuduğumu fark ediyorum? Oysa 150 sayfalık küçük sayılacak boyutta bir kitap.
Şaşırtmacayı sona saklamadan söyleyeyim: Haldun Taner merhumun ?Berlin Mektupları?nı* okuyorum. Gerçekten mektup boyutlarında ve tadında kısa sayılabilecek ama alabildiğine içtenlikli. Kitaptaki yazılardan birinin başlığı ?33 Yılı Ocağı?. Bu yazımın başlığı da aşağı yukarı aynı, Adolf Hitlerin iktidara geliş tarihi.
?Adı geçen tarih Almanya´da bir diktatörün türemesine en uygun tarihtir. 1929´da New York borsasında başlayan dünya iktisadi krizi Almanya´da büyük iflaslara, dolayısıyla büyük çapta işsizliğe yol açmıştır. Ülkede enflasyon, açlık kol gezmektedir. Ahlak yozlaşmıştır. Weimar Cumhuriyeti´nin 36 partili demokrasisi kısır bir döngü içindedir. Partiler birbirlerini yemekten sorunlara çözüm bulamamaktadırlar. Silahlı sokak çatışmaları Berlin´e bir iç savaş görüntüsü vermektedir. Böyle bir ortamda inançlı biri çıkıp da el kol hareketlerinin de katıldığı elektrikli konuşmalarıyla millete milli birlik, iç barış, düzen, herkese iş ve refah getireceğini vaat ederse umutsuzluk ortasında ister istemez son bir umut olarak görünebilir. Nitekim öyle olmuştur.?
Yazının baş taraflarında Hitleri ortaya çıkaran koşulları böyle yazmış Haldun Taner; ben kısa bir bölüm aldım. Bundan sonra parlamentodaki diğer partilerin tutarsız politik tavırları nedeniyle Hitler parlamentoya girmiş ve başbakan olmuştur. Parlamentoya girdikten sonra neler olmuş bir bakalım:
?ilk iş olarak 24 Mart´ta parlamentodan kendisine olağanüstü yetkiler isteyen bir kanun çıkartır. Bu parlamentonun nasyonal sosyalizme yeşil ışık yakmasıdır. Artık ferman onundur.? Bu yetkilerden sonra illet olduğu basın özgürlüğünü ve düşünce özgürlüğüne karşı kitlesel gösterilerle yok etme eylemleri başlatmış. Müzik, Edebiyat, Resim alanlarında beğenmediği tüm yazar, ressam ve müzik insanlarını yasaklamıştır. Gerekçeleri ise ?Almanlığı?, ?Alman ruhunu?, ?Nordik ırkın gücünü? yansıtmamalarıdır. Üniversite de bu baskıdan nasibini almıştır.
Haldun Taner o yıllarda Almanya´da üniversite öğrencisidir. Hitleri iki kez yakından görmüştür. ?Konuşurken kitleleri nasıl elektriklendirdiğine bizzat tanık oldum. Her diktatör gibi her fırsatta görünmekten hoşlanırdı?
?Her sinemada ana filmden önce gösterilmesi mecburi ?Fox Tönende Wochenschau? başlıklı aktüalite filmlerinde gün aşırı boy gösterirdi. Charlie Chaplin´in o tarihlerde uydurduğu bir nükte fısıltı halinde kulaktan kulağa gezerdi. Şarlo, ?Bıyığımı taklit etti, ses etmedim. Benden çok film çeviriyor, ona da aldırmıyorum. Ama dünyayı benden çok güldürüyor, işte bunu çekemiyorum? demiş.?
Bu espriyi çok tutmamış Sevgili Taner ?Aynı adam daha sonra herkesin anasını ağlattı? diyor.
Bence okuyun.
* Berlin Mektupları Yapı Kredi Yayınları tarafından 2017 yılında, sözünü ettiğim yazı ise 1983 yılında bir gazetede yayınlanmış.
