Prof. Dr. İbrahim Ortaş, iortas@cu.edu.tr - Prof. Dr. Aytekin Berkman
Konunun Tanımı ve Durum
Yükseköğretim Kurulu´nun web sitesinde verilen bilgilerden anlaşıldığı üzere, Üniversitelerin hem bulundukları bölgeye olan katkılarını arttırmak hem de belirli alanlarda ihtisaslaşmaya teşvik etmek amacıyla, (özellikle 2006 yılı sonrasında kurulmuş olan yükseköğretim kurumlarına yönelik) "Bölgesel Kalkınma Odaklı Misyon Farklılaşması ve İhtisaslaşması" çalışması Haziran 2015´te YÖK ve Kalkınma Bakanlığının işbirliğiyle başlatılmıştır.
Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı tarafından koordine edilen ve Kalkınma Bakanlığı ile eşgüdüm içerisinde yürütülen bu proje çalışması kapsamında, beş pilot üniversite;
? Bingöl Üniversitesi; tarım ve havza bazlı kalkınma alanında,
? Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi; hayvancılık alanında,
? Düzce Üniversitesi; sağlık ve çevre alanında,
? Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi; tarım ve jeotermal alanında,
? Uşak Üniversitesi; tekstil, dericilik ve seramik alanında
?
bölgesel kalkınma odaklı misyon farklılaşması projesinin pilot yükseköğretim kurumları olarak belirlenmiş ve değerlendirme sonuçları 18 Ekim 2016 tarihinde, 2016-2017 Yükseköğretim Akademik Yılı Açılış Töreninde Sayın Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açıklanmıştır. Aynı törende, Cumhurbaşkanı Sayın Recep Tayyip Erdoğan, Yükseköğretim Kurulu Başkanlığının başlatmış olduğu "Misyon Farklılaşması ve İhtisaslaşma Projesi" kapsamında Türkiye´deki bazı devlet üniversitelerinin "araştırma üniversitesi" olarak belirlenmesini çok önemsediğini ifade ederek, bu projenin yükseköğretimde altyapı ve insan kaynaklarının verimli şekilde kullanılmasına katkı sağlayacağını ve üniversitelerimizin uluslararası görünürlüğünü artıracağının altını çizmiştir. Sayın Cumhurbaşkanı´nın bu yönlendirmesi üzerine YÖK, "Araştırma Odaklı Misyon Farklılaşmasına Yönelik" ikinci bir çalışma daha başlatılmıştır.
Yükseköğretim Kurulu´nun başlattığı araştırma üniversiteleri belirleme süreci ve araştırma üniversitesi olarak belirlenen 10 + 5 üniversite ve aranan nitelikleri Ortaş (2017) tarafından 3 Ekim 2017 tarihli ?Araştırma Üniversiteleri, Bunun Diğer Üniversiteler ve Bilimsel Gelişmişliğine Etkisi? konulu makale ile belirtmiştir (https://groups.google.com/forum/#!topic/kotanlartr/0Ix-DcwCyxY).
Araştırma Üniversitesi Kavramı ve Tanımı
Bilindiği üzere, gerek Anayasa´nın 130´uncu maddesinde gerek se 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu´nda üniversiteler "eğitim-öğretim, bilimsel araştırma, yayın ve danışmanlık yapan kamu kurumları" olarak tanımlanmıştır. Ayrıca, "bilimsel araştırma yapmak" üniversitelere yasa ile bir görev olarak verilmiştir (2547/Md. 12). Asli görevlerinden biri ve önemlisi araştırma yapmak olan üniversitelerden bazılarını "araştırma üniversitesi" olarak isimlendirmek yeni bir üniversite kavramını ve tanımını zorunlu kılmaktadır.
Projeyi başlatan, yürüten ve bazı üniversiteleri "Araştırma Üniversitesi" olarak belirleyen Yükseköğretim Kurulu´nun, Sayın Başkanı tarafından yapılan aşağıdaki tanımlamayı, konuya açıklık getirebilmek için esas almakta yarar bulunmaktadır kantatındayım. Araştırma ve Aday Araştırma Üniversitelerinin rektör ve rektör yardımcılarının katılımıyla, YÖK Başkanı Prof. Dr. M. A. Yekta Saraç´ın başkanlığında gerçekleştirilen 4 Ekim 2017 tarihli toplantıda görüşülen ve kabul edildiği anlaşılan tanımına göre Araştırma Üniversitesi (http://www.hurriyet.com.tr/arastirma-universitesi-ne-demek-universiteler-icin-kriterler-nasil-belirlendi-40591036);
- ?Ülkemizin öncelikli hedefleri ve alanları kapsamında disiplinler ve kurumlar arası işbirliği ile nitelikli bilgi üreten, araştırma yetkinliği yüksek doktoralı insan kaynağı yetiştiren, uluslararası sıralandırma sistemlerinde görünürlüğünü ve bilinirliği bulunan,
- Araştırma misyonunu ve stratejik yol haritasını belirlemiş ve üniversitenin çalışma disiplinini bu plana uygun biçimde yürütebilen, mükemmeliyeti yalnızca araştırma başlığında değil eğitim ve bilginin üretimi, aktarımı ve paylaşımında da hedefleyen,
- Üniversite öğretim üyesinin öğrencisini ders dışında da araştırma faaliyetlerine dâhil ederek eğitimin kapsamını ve katkısını arttırmaya gayret ettiği,
- Öğrencilerinin araştırma kültürünün içinde öğrenerek, bilgilerini geliştirdiği ve akademik araştırmanın işleyişine hâkimiyet kazandığı,
- Gerçekleştirdiği araştırma faaliyetleri ve ürettiklerinin değer bulmasıyla bütçesini geliştirdiği, verimli araştırmalarla var olan araştırma fonlarından daha fazla pay alan ve oluşturduğu toplumsal değerle parçası olduğu toplumun yarınlarında pay sahibi olmaya çalışan,
- Güçlü araştırmacılar yetiştiren, dünya bilimine ve ülkenin kalkınmasına katkı sunan doktora programları olan,
- İnsanlığın ortak değerlerine ülkesinin geçmişi ve geleceği ile ihtiyaçlarını dikkate alarak katkı sunan? bir kurumdur.
Araştırma Üniversitelerinde Olması Gereken Temel Nitelikler
Araştırma üniversiteleri tanımları gereği evrensel düzeyde araştırma ve yayın yapmaları beklenilen kurum ve kuruluşlar olacaklarına göre, her şeyden önce sağlam bir araştırma alt yapısına ve donanımına, daha da önemlisi iyi yetişmiş, üstün yetenekli ve nitelikli araştırma elemanlarına sahip olmalıdır.
Altyapı ve donanım maddi olarak sağlanacak kaynakların rasyonel kullanımı ile kısa zamanda realize edilebilir. Nitelikli ve yetenekli işgücü ise daha önemli ve daha zor, daha uzun zamanda kazanılabilecek temel gereksinimi oluşturmaktadır. Bu nedenle bu çalışmada nitelikli araştırma elemanlarının sağlanması ve yetiştirilmesi konusuna ağırlık verilecektir.
Araştırma Üniversitesi İçin Aranacak Akademik Nitelikler
İşin temeli, orta öğretimde iyi yetişmiş, bilgili, duyarlı ve meraklı öğrenciyi üniversiteye alabilmektir. Bu seçicilik üniversitenin görünürlüğü ile doğrudan ilgili olmasına karşın, mevcut durumda öğrenci, üniversitenin kendisine sunacağı üniversite sonrası olanaklara bakarak karar vermektedir. Bu konuda yapılan çoğu araştırma, öğrencilerin tercihlerini belirleyen temel tercihlerin, gelecekte iyi bir meslek sahibi olmak ve buradan hareketle iyi bir işe girebilmek için üniversite ve/ya alan tercih ettiğini göstermektedir. Kurumu kurum yapan insan olduğu için nitelikli insan yetiştirmeye yatırım yapmak gerekliliği aşikârdır.
Lisansüstü Eğitim Araştırmacı Yetiştirmenin İlk Aşamasıdır.
İkinci önemli basamak, lisansüstü eğitime akademik niteliği yüksek öğrencileri çekebilmek; nitelikli ve yetenekli yüksek lisans ve doktora öğrencileri ile araştırma yapmaktır. Kurum olarak, lisans öğrencilerinin en az % 10-15 i oranında lisansüstü öğrenciye sahip olmaktır. Bu talebi yaratabilmek için de, batılı üniversitelerde olduğu gibi çok sayıda burs olanağının yaratılması gerekiyor. Ayrıca başarılı araştırma yapmak için belirli bir kriterin üzerinden araştırma yapan araştırmacı hocalara belirli sayıda burs olanağı sağlanmalıdır.
Özellikle doktora çalışmalarında, hazırlanan tezlerden mutlaka etki faktörü yüksek dergilerde makale yayınlama zorunluluğu getirilmelidir. Yayın yapmadan tezini taktim edememesi bir yöntem olabilir. Bu yöntem tezlerin kalitesini artıracağı gibi, üniversitenin başarı sıralamasını da artıracaktır. Bu süreçte yeteneği olan, bilim yapmaktan zevk alan ve bilim yapabilirim diyebilen araştırıcıların akademisyenliğe geçişi için de kendiliğinden bir kapı aralanmış olur.
Asıl Amaç Evrensel Düzeyde Üniversite Olmak İse, Mutlaka Amaca Uygun İnsan Gücüne Sahip Olmak Gerekir
Üniversitenin başarısı insan faktörü tarafından belirlenmektedir. İyi bilim insanına sahipseniz iyi bilim ortamı yaratılır.
Yardımcı doçentlik üniversiteye akademisyen alınmasının ikinci ve en temelini oluşturuyor. Üniversitelilik bilinci gelişmiş, eleştirel düşünceye sahip, duygusal zekâya sahip, analitik düşünen, heyecanlı, motivasyonu yüksek, çalıştığı konuyu iyi kavramış ve belirli hipotezleri ve felsefesi olan araştırıcıların seçicilikle kuruma alınması, genel geçer evrensel bir gerekliliktir.
Yardımcı Doçentliğe Yükseltilmek ve Atanmak Önemli ve Standartların Yüksek Olması Gerekir
Yardımcı Doçentlik veya Doktoralı Araştırma Görevlisi konumundaki araştırıcıların üniversite alınması için yasa ve yönetmeliklerde belirtilen seçici özelliklere ilave olarak, mutlaka başta İngilizce olmak üzere bir yabancı dilde okuduğunu anlayacak, düşündüğünü yazacak düzeyde bildiğinin belgelemiş olması gerekiyor. Yabancı dil için YÖK tarafından belirlenen 60 puanın üzerine çıkarak kişinin herhangi bir metni okuyacak ve makale yazacak kadar dil bilgisine sahip olması için, evrensel ölçekte bir sınav kategorisinde bir puan alması istenebilir.
Üniversitelerin niteliğini belirleyen faktörlerin başında bilimsel üretkenliklerinin çıktıları olan akademik yayınlar gelmektedir. Etki faktörü yüksek dergilerde yayın yapabilen akademik kadrolara sahip olmak o üniversite için önemli bir ayrıcalıktır. Bütün üniversitelerin amaçlarından biri sayılabilecek nitelikli yayın üreten akademik kadroya sahip olma kriterlerini bu bağlamda yüksek tutulması üniversitenin uluslararası kredibilitesini yükseltecektir. Üniversitelerin kendi içinde çoğalmasının (inbreeding) uzun sürede yarattığı akademik verimsizliği ortadan kaldırmak için kendi bünyesindeki enstitülerden mezun olmuş doktoralı araştırmacısının üniversite dışında başka kurumalarda belirli süreliğine araştırma veya post-doktora yapmış olma kriteri de istenebilir.
Doçentlik ve Profesörlüğe Yükseltilme ve Atamada Daha Üst Yetenek ve Üretkenlik Potansiyeli Aranabilir
Doçentlik ve profesörlük kadrolarına atama koşulları için üniversite senatosu YÖK´ün belirlediği akademik yükseltilme kriterlerine ilave taleplerde bulunabilir. Üniversitenin kendisi için koyduğu çıtaya uygun olarak daha fazla yüksek etki faktörüne sahip dergilerde yayın yapma şartı koyabilir. Uluslararası ve ulusal ölçekte proje üretebilme ve nitelikli yayın yapabilme kriterleri istenebilir.
Son Söz
İletişim teknolojileri çağının günümüzde çok hızlı evirilen eğitim ve araştırma konusundaki gelişmeleri zamanında takip etmek, evrensel ölçekte bilgi üretmek ve üretilen bilginin toplum hizmetine sunmak için üniversitelerin nitelikli insan gücüne sahip olması artık kaçınılmaz. ?Var olmak ve olmamak? tam da bu çağda çok keskin olarak karar vermemizi istemektedir. Var olmak ve üniversitelerimizi dünya ölçeğine getirmek için mutlaka akademik kadrolarının belirlemesinde seçici olmak zorundayız. Ülkenin bu konudaki sorunu alt yapı, para ve diğer fiziki ihtiyaçlardan çok nitelikli insan gücüdür. Türkiye´nin potansiyel insan gücü var, ancak bu potansiyelin doğru yerde değerlendirilip değerlendirilmediği sorunu var. Ülkemizin ve üniversitelerimizin belirlenmiş ulusal bilim politikası oluşturması ve bilim politikalarına uygun plan ve stratejileri ile araştırma ve teknoloji sorunlarını kısa sürede açacağına inanıyoruz.
