Türkiye Büyük Millet Meclisi, 30 Ekim 1922'de, Osmanlı Devleti'nin, Halife-Suldultanın kendi başkentinin İngilizlerce resmen işgal edilişine sessiz kalıp onlarla işbirliği ettiği 16 Mart 1920'den başlayarak son bulduğunu ilân etmişti.
Sömürgeci İngiliz hükümeti, Bağımsızlık Savaşımızın zafere ulaşması üzerine yapılacak barış görüşmelerine İstanbul hükümetini de Türk ulusunun temsilcisi gibi çağırmaya kalkışınca Türk ulusal meclisinin buna tepkisi sert oldu:
"Anayasa ile Türkiye halkı egemenlik ve bağımsızlık haklarını, gerçek temsilcisi olan Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin manevi kişiliğinde terkedilmez, bölünmez ve devredilmez olmak üzere tümüyle ve eylemli olarak kullanmaya ve ulusal istence dayalı olmayan hiç bir güç ve kurulu tanımamağa karar verdiğinden, Ulusal And sınırları içinde TBBM hükümetinden başka hükümet biçimi tanımaz. Bundan dolayı Türkiye halkı kişi egemenliğine dayalı olan İstanbul'daki hükümet biçimini 16 Mart 1920'den başlayarak ve geri gelmemek üzere tarihe göçmüş saymıştır.”
Saltanatın kaldırılmasına ilişkin yasa Meclis'te görüşülürken kurulan karma yarkurul toplantısında, saltanat yanlısı hoca efendilerin boş sözlerine özgürce yanıt verebilecekler ortaya atılmayınca, görüşmeleri bir köşede oturarak izlemekte olan Mustafa Kemal, önündeki sıranın üzerine çıkarak şu ulusal egemenlik dersini vermişti:
"Efendiler, egemenlik ve saltanat hiç kimse tarafından, hiç kimseye, bilim gereğidir diye, görüşmeyle, tartışmayla verilmez. Egemenlik ve saltanat güçle, erkle, zorla alınır. Osmanoğulları zorla Türk ulusunun egemenlik ve saltanatına el koymuşlardı ve bu baskıcı egemenliklerini altıyüzyıldanberi sürdürmüşlerdi. Şimdi de Türk ulusu bu saldırganların hadlerini bildirerek, egemenlik ve saltanatını, başkaldırarak kendi eline eylemli olarak almış bulunuyor. Sorun, 'ulusa saltanatını, egemenliğini bırakacak mıyız, bırakmayacak mıyız?' sorunu değildir. Olmuş-bitmiş bir gerçeği anlatıma kavuşturmaktan ibarettir. Bu kesinlikle olacaktır. Burada oturanlar, meclis ve herkes sorunu doğal görürse, düşünceme göre uygun olur. Tersi olursa, yine gerçek yolu yordamınca anlatılacaktır. Ama belki kimi kafalar kesilecektir. İşin bilimsel yanına gelince, hoca efendilerin hiç merak ve kaygılarına yer yoktur. Bu konuda bilimsel açıklamlarda bulunayım."
Mustafa Kemal'in yaptığı şey, insan haklarının en temeli olan "zulme karşı başkaldırma" hakkını anımsatmaktan ibarettir. Gerçekten insan haklarına dayalı bir devlet ve toplum düzeninde padişah, halife gibi KİŞİ YÖNETİMİ MAKAMLARINA YER OLAMAZ.
Bunlar baskı yönetimi kurumlarıdır. Baskı yönetimine, yani zulme karşı başkaldırmak ise, insan haklarının başta gelenidir.
kNitekim Mustafa Kemal'in kararlı tutumu ve geniş tarihsel açıklamaları üzerine Ankara Mebusu Hoca Mustafa Efendi "Afedersiniz efendim; biz sorunu başka görüş açısından düşünüyorduk; açıklamalarınızla aydınlandık." der ve konu ortak yarkurulda karara bağlanarak saltanat kurumu1 Kasım 1922 günlü yasayla kaldırılarak tarihe karışır.
Mustafa Kemal Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde yaptığı konuşmada bugüne de ders verircesine şunları söyler:
"Ulus, geleceğini doğrudan doğruya eline aldı ve ulusal saltanat ve egemenliğini BİR KİŞİDE DEĞİL, BÜTÜN BİREYLERİ TARAFINDAN SEÇİLMİŞ VEKİLLERDEN OLUŞAN BİR YÜCE MECLİSTE TEMSİL ETTİ. O MECLİS TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ'DİR. ULUSUN SALTANAT VE EGEMENLİK MAKAMI YALNIZ VE ANCAK TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ'DİR."
Mustafa Kemal, ulusal egemenlik konusundaki aynı kararlı tutumunu daha sonra halifeliğin kaldırılışı sırasında, din adına ulusal egemenliği kaldırmak isteyeceklere karşı da sergileyecek, 3 Mart 1924 tarihinde de ortaçağcıl baskı kurumu halifelik kaldırılacaktır.
