Kazakistan'daki protestolar, 30 yıl önce bağımsızlığını kazanan eski Sovyet cumhuriyetindeki en şiddetli sosyal çalkantı.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, olayları ülkeye karşı girişilen "terör saldırısı" olarak niteledi ve yetkililerin barışçı protestocularla savaştığı haberlerini "dezenformasyon" olarak tanımladı.
Kazakistan İçişleri Bakanlığı, ülke çapında 7 bin 939 kişinin gözaltına alındığını bildirdi. Ülkede karşı istihbarat ve terörle mücadeleden sorumlu daire olan Ulusal Güvenlik Komitesi, ülkenin "istikrara kavuştuğunu ve durumun kontrol altına alındığını" açıkladı. Komite, ülkedeki "terör tehdidi içerikli sıcak noktaların bertaraf edildiğini" duyurdu.
Kazak yetkililer, eylemlerde hayatını kaybeden çok sayıda kişi için 10 Ocak Pazartesi’yi matem günü ilan etti. Kazakistan Sağlık Bakanlığı, üçü çocuk 164 kişinin eylemlerde öldüğünü açıkladı.
Kazakistan’da akaryakıta tavan fiyat uygulamasının kaldırılması ve LPG’ye yapılan zam nedeniyle 2 Ocak'ta patlak veren gösteriler, kısa sürede ülke çapına yayılarak otoriter hükümete yönelik memnuniyetsizliğin bir yansıması haline geldi.
Hükümet, bunun üzerine LPG fiyatlarına 180 günlük tavan fiyat uygulaması getirileceğini ve fiyat artışlarının askıya alınacağını açıkladı. Protestolar artarken kabine istifa etti ve Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, Kazanistan'ın eski lideri Nursultan Nazarbayev'i Ulusal Güvenlik Konseyi'nin başına atadı.
Geçen haftaki protestoların ana sloganlarından bir olan "yaşlı adam defol," Kazakistan'ın bağımsızlığını elde etmesinden 2019 yılındaki istifasına kadar ülkeyi yöneten ve Tokayev'i halefi olarak seçen Nazarbayev'e bir gönderme olarak öne çıktı.
Cumhurbaşkanı Tokayev, gösterilerin yabancılar tarafından desteklenen "teröristler" tarafından kışkırtıldığını iddia etti. Ancak gösterilerin herhangi bir lider ya da kurum tarafından düzenlendiğine ilişkin bir kanıt bulunmuyor. Tokayev 7 Ocak’ta şiddet eylemlerine karışan "teröristleri" öldürtmeleri için polis ve askere "vur emri" vermişti.
Kazakistan Dışişleri Bakanlığı bugün de ülke çapındaki barışçı gösterilerin "teröristler, aşırılık yanlıları ve suç örgütleri tarafından gasp edildiğini" kaydetti.
Bakanlık açıklamasında, "İlk verilere göre saldırganlar arasında radikal İslamcı örgütlerde askeri muharebe deneyimi olanlar var. Şu anda güvenlik güçleri ve Kazakistan Silahlı Kuvvetleri teröristlere karşı koyuyor; bazı yabancı medya kuruluşlarının yanlış şekilde yansıttığı gibi 'barışçı göstericilere' değil" ifadeleri yer aldı.
‘’Terör saldırısı kanıtları dünyaya açıklanacak’’
Eski Sovyet cumhuriyetleri ve Rusya arasındaki askeri ittifak Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’nün (CSTO) sanal zirvesinde konuşan Tokayev, Kazakistan'a karşı girişilen "terör saldırısına" ilişkin "ilave kanıtların” tüm dünyaya açıklanacağı sözü verdi. Barışçı protestocuların taleplerine "kulak verildiğini ve bunların devlet tarafından karşılandığını" kaydeden Tokayev, olaylarda hükümeti devirmeyi amaçlayan "silahlı militan grupların" parmağı olduğunu söyledi.
Tokayev zirvede, ülkesinin "darbe girişimine" karşı koyduğunu söyledi. "Kendiliğinden ortaya çıkan protestolar kisvesi altında bir ayaklanma dalgası patlak verdi" diyen Tokayev, "Bunun ana amacının anayasal düzeni çökertmek ve iktidarı ele geçirmek olduğu açıkça ortaya çıktı" dedi.
Tokayev, geniş kapsamlı terörle mücadele operasyonunun ve 2 bin 30 asker ve 250 askeri teçhizattan oluşan CSTO misyonunun yakında sona ereceğini söyledi.
Putin'den Kazakistan Savunmasında "Zafer" İlanı
Tokayev'e hak veren Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin de CSTO zirvesindeki konuşmasında yaşananları yurtdışından düzenlenen "saldırı" olarak niteledi.
Putin, yabancı destekli terörist ayaklanma olarak nitelediği eylemlere karşı ülkesinin Kazakistan’ı savunmasında zafer ilan etti ve eski Sovyet cumhuriyetlerinin liderlerine, Moskova önderliğindeki bir ittifakın onları da koruyabileceği sözü verdi.
Putin, geçen Kazakistan'da hükümet karşıtı protestocuların kamu binalarını ateşe vermeleri üzerine stratejik yapı ve tesisleri korumak için ülkeye paraşütçü birliği göndermişti.
Rusya'nın Kazakistan'a hızla müdahalede bulunması, Ukrayna sınırına binlerce asker konuşlandırması nedeniyle Batı'yla gerginliğin tırmandığı bu dönemde, Kremlin'in eski Sovyetler Birliği içindeki nüfuzunu korumak için güç kullanmaya hazır olduğunu ortaya koydu.
Putin, CSTO’nun "Kazakistan'daki durumun tamamen itibarsızlaşmasını ve devletin temellerinin sarsılmasını engellediğini; terörist, suçlu, yağmacı ve diğer kriminal unsurların önünü tıkadığını" söyledi.
"Kazakistan'daki olayların devletlerimizin içişlerine dışarıdan müdahale girişimleri açısından bir ilk olmadığını ve son olmayacağını elbette anlıyoruz" diyen Putin, "CSTO tarafından alınan önlemler, bu durumun ülke içinde mesele haline getirilmesine izin vermeyeceğimizi açıkça göstermiştir" şeklinde konuştu.
Ancak ne Rusya ne Kazakistan, yabancı destekli ayaklanma olarak niteledikleri protestoların düzenlenmesinde kimi suçlu bulduklarını açıkladı.
Orta Asya'daki en istikrarlı eski Sovyet cumhuriyeti olarak tanımlanan Kazakistan'ın en büyük kenti Almatı'da hayat, yaklaşık bir hafta süren çalkantıdan sonra 10 Ocak’ta normale dönmüş görünüyor.
Kent caddelerinde yakılan araçlar toplanırken dükkanların çoğu açıldı, toplu taşıma hizmetleri yeniden başladı, trafik akışı normale döndü. Çarşamba gününden bu yana ilk kez Almatı'da internet hizmeti de birkaç saatliğine yeniden sağlandı.
Öte yandan Rus Interfax haber ajansı, Kazak yetkililerin, ünlü Kırgız müzisyen Vikram Ruzakhunov'u serbest bıraktığını bildirdi. Ruzakhunov'un protesto eylemlerine katıldığı gerekçesiyle tutuklanması, komşu ülke Kırgızistan'da tepkiyle karşılanmıştı.
(vş)
