12 Haziran günü Amasya'ya gelen Mustafa Kemal'e, karşılayıcılar arasındaki müftü Hacı Tevfik Efendi, "Paşam, bütün Amasya emrinizde¬dir" diyor, Mustafa Kemal de hükümet konağı salonunda Amasyalılara şunları söylüyordu:
"Amasyalılar! Padişah ve hükümet, itilaf devletlerinin elinde tutsaktır. Yurt elden gitmek üzeredir Bu kötü duruma çare bulmak için sizlerle işbirliği yapmaya geldim. Hep birlikte sevgili yurdumuzu ve bağımsızlığımızı kurtarmak için çalışacağız.”
Amasyalıların hep bir ağızdan "Emirlerinizi bekliyoruz Paşam!" demeleri üzerine de "Sağ olunuz. Elele vererek çalışırsak
zaferi kazanacağız ve ne olursa olsun yurdu kurtaracağız!"
Ertesi günü de Müftü Abdurrahman Kâmil Efendi Sultan Beyazıt Camiinde yaptığı vaazda:
" Artık padişah olsun, halife olsun, hiçbir hikmeti kalmamıştır. Tek kurtuluş yolu, halkın doğrudan doğruya egemenliği eline alması ve iradesini kullanmasıdır. Hep birlikte Mustafa Kemal Paşa'nın çevresinde toplanarak yurdu kurtaracağız!" diyordu.
Mustafa Kemal, 17 Haziran'da Kâzım Karabekir'e ulusal bağımsızlık için direnişin yaygın bir örgütlenişe dönüşmeye başladığını müjdelemekteydi:
"Anadolu'ya geçişimden bu yana en çok önem verdiğim konu, ulusun geleceğinin ve yaşama hakkımızın ancak ulusal birlikle, bunun için de her türlü siyasal ve kişisel tutkulardan uzak, yalnız ulusu özgür ve bağımsız yaşatmaya yönelik örgütün, yani Müdafaa-i Hukuk-u Milliye'nin her bucağa varıncaya değin yayılmasının temellerini hazırlamak oldu. Övgüye değer ki, her yanda gerek askeri, gerek mülki, sizin gibi aynı düşüncede olan arkadaşlarımızın çalışma ve önderlikleriyle her yandan aldığım telgraflar, Müdafaa-i Hukuk-u Milliye'nin bu gereksinimi duyduğunu ve genel biçimde bu işe eylemli olarak başladığını kanıtlıyor."
Ertesi günü de Edirne'deki 1. Ordu Komutanı Cafer Tayyar Paşa'ya da şifre bir telgrafla bir yönerge yolladı.
Yönerge, dört gün sonra, 22 Haziran 1919 günü yayınlanacak olan Amasya Bildirgesi'nin temelini oluşturmaktadır.
"Ulusal bağımsızlığımızı boğan ve yurdun bölünmesi tehlikelerini hazırlayan İtilaf Devletlerinin yaptıklarını ve İstanbul Hükümetinin tutsak, güçsüz durumunu biliyorsunuz.
"Ulusun kaderini böyle bir hükümetin eline bırakmak, çöküşe boyun eğmek olur.
"Trakya ve Anadolu'daki ulusal örgütleri birleştirmeye ve ulusun sesini bütün gürlüğü ile dünyaya duyuracak güvenilir bir yer olan Sivas'ta birleşik ve güçlü bir kurul toplamaya karar verilmiştir.
"Ben İstanbul'dayken Trakya Cemiyeti üyelerinden kimileriyle görüşmüştüm. Şimdi zamanı geldi. Gerekenlerle gizlice görüşerek hemen örgütler kurunuz ve benim yanıma da temsilci olarak değerli bir, iki kişi gönderiniz. Onlar gelinceğe değin, Edirne ili haklarının savunucusu olarak beni vekil ettiklerini belirten bir belgeyi kendi imzanızla ve şifre ile bildiriniz.
“Bağımsızlığa ulaşıncaya değin, bütün ulusla birlikte, özveriyle çalışacağıma kutsal inançlarım üzerine and içtim. Artık benim için Anadolu'dan ayrılmak söz konusu olamaz.
“Anadolu halkı baştan aşağı bölünmez bir bütün haline getirildi. Bütün kararlar bütün komutanlar ve arkadaşlarımızca alınıyor. Vali ve mutasarrıfların hemen hepsi bizden yanadır. Anadolu'daki ulusal örgütler ilçe ve bucaklara dek genişledi. İngiliz koruyuculuğu altında bir bağımsız Kürdistan kurulması ile ilgili propaganda ve bu amacı güdenler saf dışı edildi. Kürtler, Türklerle birleşti."
Mustafa Kemal, Amasya'ya gelen komutanlarla görüşür ve 21/22 Haziran gecesi, ertesi gün yayınlayacakları genelgeyi yazdırır:
"1- Yurdun bütünlüğü, ulusun bağımsızlığı tehlikededir.
2- İstanbul'daki hükümet, sorumluluklarını yerine getirememekte, bu durum ulusumuzu yok olmuş göstermektedir.
3- Ulusun bağımsızlığını yine ulusun azim ve kararı kurtaracaktır.
4- Ulusun durum ve davranışını gözönünde tutmak ve haklarını dile getirip bütün dünyaya duyurmak için, her türlü etkiden ve denetimden bağımsız bir ulusal kurulun varlığı çok gereklidir.
5- Anadolu'nun her yönden en güvenli yeri olan Sivas'ta ulusal bir kurultayın tezelden toplanması kararlaştırılmıştır."
6- Doğu illeri adına 10 Temmuzda Erzurum'da bir kongre toplanacaktır. O güne değin öteki iller yetkilileri de ulaşabilirlerse, Erzurum Kongresi üyeleri de Sivas'ta yapılacak genel toplantıya katılmak üzere yola çıkarlar.”
Mustafa Kemal, 21 Haziran günü Kongre'ye çağrı genelgesini sivil ve askeri makamlara ve İstanbul'da bulunan Abdurrahman Şeref, Reşit Akif Paşa, Ahmet İzzet Paşa, Halide Edip, Kara Vasıf, Ahmet Rıza, Seyit Bey, Ferit (Tek) Bey gibi kimi tanınmış kişilere şifre telgrafla gönderdikten başka, bir de genelge niteliğinde mektup ekler. Bu mektupta özellikle şu saptamalarla birlikte Ulusal Mücadeleye katılma çağrısında bulunmaktadır:
"1. Yalnız toplantılar ve gösteriler, büyük amaçları hiçbir zaman gerçekleştiremez.
2. Bunlar, ancak doğrudan doğruya ulusun bağrından doğan ortak güce dayanırsa kurtarıcı olur.
3. Özünde acı olan durumu öldürücü biçime sokan en önemli etken, İstanbul'daki karşı akımlar ve ulusal erekleri zararlı bir biçimde desteksiz bırakan ulus yararına aykırı siyasal propagandalardır.
4. Artık İstanbul Anadolu'ya egemen değil, bağımlı olmak zorundadır. Ben, ulusal amaç elde edilinceye değin Anadolu'dan ve ulusun bağrından ayrılmayacağım ve hiçbir güç bu ulusal kararlılığa engel olamayacaktır.
5. Size düşen özveri pek büyüktür."
Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın ruhunu, ana ilkelerini bayraklaştıran AMASYA BİLDİRGESİ’nin 102. Yıldönümü ulusumuza, bütün sömürülen uluslara, bütün insanlığa kutlu olsun.
---------------------------------------------
Bknz.: Ö. Ozankaya, CUMHURİYET ÇINARI: MUSTAFA KEMAL'İ "ATATÜRK" YAPAN UYGARLIK TASARIMI, CEM Yay.
