Mustafa Kemal Paşa’nın 15 Mart 1923’te Adana’yı ziyaretinde Antakyalılar da kendisini karşılar. Antakyalı bir genç kızın okuduğu anavatana hasret şiirinden çok etkilenir, “Kırk asırlık Türk Yurdu düşman elinde esir kalamaz” der.
Fransız askerlerinin Habib Naccar’da iki Türk gencini öldürmesiyle tırmanan gerginlik üzerine 7 Ocak 1937’de Konya’dan seslenir, “Ben memleketimi hiçbir zaman savaşa sürüklemem, fakat Hatay benim için vazgeçilmez bir davadır. Gerekirse devlet başkanlığından istifa edip, bir yurttaş olarak, Hatay topraklarına geçer, mücadele ederim’’
Ev sahipliği yaptığı son Cumhuriyet Balosu’nda Fransız Büyükelçisine: “Meclis kürsüsünden milletime söz verdim. Hatay’ı alacağım. Milletim benim dediğime inanır. Sözümü yerine getiremezsem huzurlarına çıkamam.. Hatay benim şahsi meselemdir’’ der.
Mustafa Kemal, 20 yıl süren emperyalist paylaşıma ilk günden itibaren tepki gösterir, zaman ve zemini iyi kollayarak başarılı bir diplomasi ile Hatay’ı işgalden kurtarıp yeniden Türkiye haritasına kazandırır.
İŞGALE TEPKİ
Mondros Ateşkesi ardından Anadolu dört bir yandan işgal edilmeye başlar. İngiliz ve Fransızlar da İskenderun Sancağını ele geçirir.
Mustafa Kemal Afrin’deki karargâhını Adana’ya taşır.
Yıldırım Orduları Komutanı olarak, işgalcilere karşı direnişe hazırlandığı sırada Padişah tarafından alelacele İstanbul’a çağrılır. İstanbul da işgal altındadır. ( Resim'de Atatürk 24 Mayıs 1938 günü Ulus Parkı'nın Seyhan Nehri kıyısında kahve içerken görülüyor)
Mustafa Kemal İstanbul’da olgunlaştırdığı bağımsız devlet kurma fikrini hayata geçirmek üzere Anadolu’ya geçip, 19 Mayıs 1919’da Samsun’da ulusal direniş hareketini başlatır.
Yedi düvelin işgali altındaki savaş yorgunu Anadolu toprakları Mustafa Kemal’in önderliğinde adım adım kurtarılır ve 1923’de Türkiye Cumhuriyeti devleti ilan edilir.
Ancak emperyalist dayatmalar İskenderun - Hatay Sancağını sınırlarımız dışında tutmuştur. Bu işgal ve ayrılık 20 yıl sürer.
HUDUTTAKİ AY
Atatürk, İskenderun Sancağına ‘’Huduttaki Ay’’ anlamında Hatay ismini vermiştir.
Fransa, 1936 yılında bölgeden çekilirken Suriye’ye bağımsızlık verir, Sancak’a ilişkin tasarrufu Suriye’ye bırakır.
Suriye Hatay Sancağını Arap toprağı saymakta ısrarlıdır. Mustafa Kemal’in cevabı “Bana çizmelerimi giydirmesinler” olur.
Türkiye, Fransa’dan Hatay’a da bağımsızlık verilmesini ister. Meseleyi Cenevre’ye, Milletler Cemiyetine taşır.
Suriye Hatay’ın statüsü için halkoylaması yapılmasını önerse de Türkler Suriye gölgesinde yapılacak oylamayı boykot eder.
Artan gerilim üzerine Milletler Cemiyeti Hatay’a tarafsız bir gözlemci heyeti gönderir.
Antakya yediden yetmişe ayaktadır. On binlerin katıldığı gösterilerin ardı arkası kesilmez.
Fransızlar Atatürk’ün Hatay için savaşı göze alacağını bilmektedir.
Milletler Cemiyeti, tarafsız gözlemcilerin raporu üzerine 27 Ocak 1937’de Hatay’ın bağımsızlığını kabul eder ve nüfus dağılımını tespit için seçim şartı koyar.
Atatürk, Başbakan İsmet İnönü’ye çektiği telgrafta, ‘’Milletler Cemiyeti Konseyi’nde milli bir meselenin, bağlı olduğumuz dostluklara zarar vermeden çözümünde gösterilen yüksek zekâ, uzak görüşlülük ve olgunluktan dolayı’’ Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’ni tebrik eder.
ADANA
Milletler Cemiyetinin kararına rağmen Fransa ve Suriye yeni düzenlemeler için ayak sürümektedir. Suriye’de ‘’Antakya, İskenderun bizimdir’’ kampanyaları duyulmaktadır.
Hatay’da gerilim had safhadadır.
Atatürk, sağlık durumu el vermemesine, doktorlarının karşı çıkmasına aldırmayıp 1938 Mayısında işgalcilere gözdağı vermek amacıyla Hatay için yola çıkar, Mersin ve Adana’da incelemelerde bulunur, ayakta zor durabilse de askeri geçit törenlerinde görünür.
Adana’yı dokuzuncu ziyaretidir. Atatürk Parkından geçerken otomobilinden inmeden adına dikilen anıtı ve heykelini inceler, Adanalıların coşkulu talepleri üzerine, doktorlarının da uygun görmesiyle, alkış ve tezahüratlar eşliğinde Seyhan nehri kıyısındaki Belediye Parkı terasında bir süre dinlenir.
Doktorları taze portakal suyu ikramına izin vermemiştir, sade kahve ve bir bardak su ister, uzun uzun Seyhan Nehrinin sulama potansiyelini sual eder, Mısır ve Nil Nehri ile karşılaştırır, akşamüstü heyetiyle birlikte İstasyondan Ankara’ya yola çıkar.
Çukurova ziyareti daha önce ‘’Bana çizmelerimi giydirmeyin..!’’ diyen Atatürk’ün artık ‘’Çizmemin tekini giydim, diğerini giydirmeyin..!’’ şeklinde yankılanırken, Suriye ve Fransa’ya gerekli mesaj verilir.
BAĞIMSIZLIK
Hatay’da 13 Ağustos’ta seçimler yapılır. Meclis çoğunluğu Türklerdedir. 40 sandalyeli Mecliste 22 Türk, 11 Arap, beş Ermeni ve iki Rum Ortodoks milletvekili mevcuttur.
2 Eylül 1938’de Bağımsız Hatay Cumhuriyeti ilan edilir.
Hatay Meclisi, bağımsızlıktan dokuz ay sonra 29 Haziran 1939’da, ‘’Türk camiasının ayrılmaz parçası Hatay’ın Anavatana kavuşması’’ gündemiyle toplanır. Oybirliği ve alkışlarla ilan edilen kararla, Hatay Meclisi kendi iradesiyle varlığını sona erdirir, Hatay yeni bir vilayet olarak Türkiye’ye bağlanır.
DİPLOMATİK ZAFER
Misakı Milli dâhilindeki Hatay Sancağının 20 yıl süren Fransız ve Suriye sultasından adım adım manevralarla kurtarılması Cumhuriyet döneminin önemli bir siyasi başarısıdır.
2. Dünya Savaşı yaklaşmaktadır. Uluslararası arenayı Hitler korkusu sarmıştır. Fransa Türkiye’yi Almanya’ya yakınlaştırmak istememekte ve Türkiye ile savaşı göze alamamaktadır.
Türkiye de Fransa’yı uluslararası planda zora sokacak adımlardan kaçınmakta, bağımsızlık için halk oylaması önerisi gibi Fransa’yı üzerine sıçratmayacak şekilde davranmaktadır.
Mustafa Kemal uluslararası ve bölgesel gelişmeler zaman ve zeminini iyi değerlendirerek, becerikli diplomatik ataklarla arzuladığı sonuca kan akıtmadan, kolayca ulaşır.
Türkiye, Atatürk’ün dirayeti, stratejik öngörüsü ve istikrarlı dış politika uygulamaları sayesinde bir “Diplomatik Zafer” kazanmıştır.
