Atatürk ve tiyatro konusunda girmeden önce tiyatro nedir, ne değildir ona bir bakmak gerekir… “Tiyatro, toplumun kültür aynasıdır; gönüller arasında bağ kurar; kalp perdesini açan sanattır; tiyatrosuz toplum yeni doğmuş bir çocuk gibidir” gibi dikkat çeken anonim sözler var. Karşılaştığım bu örneklerde; tiyatronun adamı insan eden bir sanat olduğundan; hem ahlak, hem de dil için en büyük okul olduğunu belirten sahipsiz tümceler de var… Bu anonim örneklerden birkaçı da şöyledir:”Bir milletin güzel söyleyiş kudreti, edebiyatında; edebiyatın da en canlı ifadesi, tiyatrosunda belli olur.” “Tiyatronun yaşamı sahneden seyirciye, seyirciden sahneye olan kan dolaşımı ile olur ve devam eder.”
Atatürk:”Tiyatro bir memleketin kültür seviyesinin aynasıdır”; Turgut Özakman: “Tiyatro; insanı, insana, insanla, insanca anlatma sanatıdır.”; Sabahattin Kudret Aksal: “Tiyatro sanatın tümü gibi bir okuldur. Eğitir, geliştirir insanı, dünyasının sınırlarını genişletir”; William Hazlitt:”Tiyatrosu olan bir ülkede kötülükler, çirkinlikler, yanlışlıklar sürüp gitmez.”; Namık Kemal:”Tiyatro aşka benzer. İnsanı hazin hazin ağlatır. Ama verdiği acının gücünde bir başka tat bulunur. Tiyatro evrene benzer. İnsnanı doya doya güldürür. Ama yansıttığı tuhaflıklar, gülerken ağlamak için istekler doğurur.”; Oscar Wilde: Tiyatroyu tüm sanat biçimleri arasında en yücesi kabul ederim. Çünkü o insanoğlunun, neyin insanı olduğu duygusunu bir başka kişi ile en dolaysız olarak paylaşabileceği yoldur.”; Muhsin Ertuğrul:”Biz insanlığın gerçek kültürünün, sanat sınırından başladığına inanıyoruz. Ruh kalkınması olmadıkça adamı hayvandan ayırt edemezsiniz. Gerçek medeniyet, edebiyat ve sanattan doğar. Tarih, tiyatrosuz yükselmiş bir millet gösteremez.”; Haldun Dormen:”Tiyatro kendimizi görme imkânı verir. Bizim tiyatroda yapmak istediğimiz şey, insanlara kendilerini tanıtmak, göstermek. Yani tiyatro ille de bir ders vermek istemez. Farkında olmadan verirse, insanlara bir şey öğretirse, ne âlâ…” der.
Recaizade Ekrem:“Tiyatronun öteki sanatların üstünlüğü sadece eğlence olarak kalmayıp, genel ahlakı temizleyip araştırılmıştır” derken; Rutkay Aziz:”Tüyatro tutkusu giderek hayata daha demokrat, daha bir özgürlükçü, daha barışçıl bakmamı sağladı” vurgusunu yapar. Yaşam konusuna dalan Victor Hugo:”Yaşam, sadece birkaç uygulamaya geçirilebilir girişi bulunan bir tiyatro salonudur” ifadesiyle yanıtını verirken; William Shakespeare:”Bütün dünya bir tiyatro sahnesidir. Kadın, erkek bütün insanlar da sadece oyuncular…” olduğuna değinir. Aristophanes kestirip atar: ”Hayat tiyatro gibidir, en kötü insanlar, en iyi yerdelerde.” Federico Garcia Lorca, insancıl ve toplumsal yönden detay analizi yapar:”Tiyatro, bir ülkenin eğitimi için en yararlı ve en etkin araçlardan biridir, ülkenin yüceldiğini ya da çöktüğünü gösteren bir barometredir. Duyarlığı olan, doğru yola yöneltilmiş bir tiyatro, halkın duyarlığını birkaç yıl içinde geliştirebilir; buna karşılık, uçmaya yarayan kanatları katır tırnağına dönüşmüş yani soysuzlaşmış bir tiyatro tüm ulusu hantallaştırır ve uyuşturur.”
