TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ'NİN İŞGALCİ İTİLAF DEVLETLERİNE KARŞI KAZANDIĞI İLK SİYASİ ZAFERİ MUDANYA ATEŞKES ANTLAŞMASININ 97. YILDÖNÜMÜ

" Harp zaruri ve hayati olmalıdır. Milletin hayatı tehlikeye maruz kalmadıkça harp bir cinayettir. Bugün varılmaya uğraşılan sonuç budur."
                                                                                                                                  Mustafa Kemal ATATÜRK           Mustafa Kemal'in 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıkması ile başlayan Kurtuluş savaşımızın askeri aşaması 11 Ekim 1922'de Mudanya'da imzalanan ateşkes antlaşması (Mudanya Mütarekesi) ile son bulmuştur.

Burası; Türk Kurtuluş Savaşı´nın sonunda bağımsızlık mücadelesini belgeleyen barış görüşmelerine ev sahipliği yapan yer. Burası barışın ve kardeşliğin başkenti...

            Mudanya, 1321 yılında Orhan Bey tarafından fethedilerek Osmanlı topraklarına katılmıştır. Mondros Mütarekesine kadar Osmanlı egemenliğinde kalmış olan Mudanya, Mondros Mütarekesi´nden sonra, önce İngiliz istilasına uğramıştır. Fakat Jandarma Onbaşısı Şükrü Çavuş´un İngiliz Deniz Piyadesinin çıkartma yaptığı iskelede İngiliz Ordusundan bir binbaşı ile bir eri öldürmesi üzerine bu işgal bir gün bile sürmemiştir. 25 Haziran 1920´de gerçekleşen bu olaydan 11 gün sonra İngiliz ordusunun yerini Yunanlılar almıştır. 2 yıldan uzun süre işgal altında kalan Mudanya, 12 Eylül 1922 günü Yunan işgalinden kurtulmuştur.

            Anadolu´nun itilaf devletleri temsilcileri ile bir masa başında ilk kuvvet denemesi, Mudanya´da oldu. Mudanya Konferansı 3 Ekim 1922 salı günü öğleden sonra Mudanya´da, Rusyalı bir eski ticaret adamı olan Aleksandr Ganyanof un evinde açıldı. Bu ev şimdi bir müze olarak ziyaret edilir. Fakat evin basit görünüşü içinde, düşündürücü bir hava eser. Burası, milletin ters giden talihinin, bütün gerçekleri ile çetin bir İstiklal Savaşı sonunda yenildiği ve bu yenilginin, Birinci Dünya Harbinin galipleri, yani dünyanın efendileri tarafından kabul olunduğu yerdir. Duvarlarda, o günleri yansıtan anlamlı resimler vardır. Ama bizim ne bu anlamı, ne bu anıları, gereğince değerlendiremediğimiz de, hazin bir gerçektir. Hâlbuki burası, biraz da unutulmuş halini veren bu basit bina, ilk defa Anadolu´da başlattırılıp, İkinci Dünya Harbinden sonra bütün yarı sömürge veya sömürge ülkelerin bağımsızlıkları ile neticelenen mücadelenin, ilk askeri zaferinin ilan edildiği yerdir. 

İNGİLTERE´Yİ ATEŞKESE ZORLAYAN NEDENLER....

1. O bütün desteklerine rağmen Yunan ordusunun Türk ordusu karşısında ağır bir yenilgi alması
2. O müttefikleri Fransa ve İtalya´nın Anadolu´yu işgalden vazgeçerek İngiltere´yi yalnız bırakması
3. O İngiliz kamuoyunun, yeni bir savaşa karşı çıkması.
4. O İngiliz sömürgelerinin yeni bir savaşı desteklememesi.Çünkü İngiliz ordusunun savaşa katılmak istememesi.
5. O Çanakkale Krizi sırasında İngiltere´de iktidarda bulunan Lloyd George hükümetinin sarsılması.
6. O Mustafa Kemal´in, diplomatik atağa geçerek dünya kamuoyunu Türkler lehinde etkilemesi.

MUDANYA ATEŞKES ANTLAŞMASINA NASIL GELDİK?

Düşmanlarımızı bir ateşkes masasına oturtmak, 30 Ağustos 1922’de Büyük Taarruz’da aldığımız kesin askeri zafer ile mümkün olmuştur.
      Üzerimize gönderdikleri Yunan ordusunun imha edildiğini gören İtilaf devletleri Büyük Taarruz zaferimizden sonra boğazları bırakmamak ve Trakya’daki Yunan ordusunu Anadolu Yunan ordusunun feci akıbetinden korumak maksadıyla Boğazlar etrafında bir “tarafsız bölge” ilan ederek Türk ordusunun buraya girmesine engel olmak istemişlerdir. Ancak Başkomutan Mustafa Kemal, hedefimizin İstanbul ve Trakya’yı içeren Misakı Milli sınırlarına ulaşmak amacını taşıdığını; orduların vazifesinin yenilen düşmanı takip etmek olduğunu; Trakya’yı almadıkça orduları durdurmayacağını söyleyerek Türk süvarilerini tarafsız bölgeye sokmuştur. Çanakkale’de Türk askeri ile karşı karşıya kalan İngilizlerin Türkiye ile yeni bir savaşı göze alamaması sonucunda tarafsız bölge krizi bir Türk-İngiliz savaşına yol açmadan çıkarlarımıza uygun olarak çözülmüştür.          

      Mustafa Kemal’in kararlı duruşu karşısında zorda kalan İtilaf devletlerinin Dışişleri Bakanları Paris’te toplanarak Trakya’nın Türklere verilmesini kabul ettiler. Bu kararı bildirmek üzere Franklin Boullion 28 Eylül’de İzmir’e geldi ve Mustafa Kemal’e müttefikler adına bir nota getirdi. Bu notada:

1. Çatışmaların durdurulması,
2. Müttefiklerin Trakya’nın Türkiye’ye teslimini kabul ettikleri,
3. Bir ateşkes komisyonunun kurulmasını istedikleri bildiriliyordu.
4. Ateşkes isteği yenilen taraftan gelmişti.
5. Mustafa Kemal 29 Eylül’de bu notaya cevaben Mudanya’da ateşkes konferansını kabul ettiğini ve bu konferansa Türkiye’yi temsilen Batı Cephesi Komutanı İsmet İnönü’yü göndereceğini bildirdi.

GENERAL HARRİNTON'UN KONFERANS İLE İLGİLİ GÜNDEM PROJESİ NEYDİ?

Konferans, Harrington´un sunduğu 10 maddelik bir gündem projesinin tartışılmasıyla açılmıştı. Bu projede Türk heyetinin başlıca şu noktalar dikkatini çekiyordu:

1. "Şarki Trakya´nın Yunanlılar tarafından tahliyesi zikredilmiş, fakat bu toprakların Türklere verilmesinin sözü geçmemişti.
2. Yunanlıların boşaltacakları yerler Müttefikler tarafından işgal edilecekti.
3. Meriç´in batısında ve Edirne´nin bir mahallesi olan Karaağaç´tan hiç bahsedilmiyordu."
               İsmet Paşa, konferansın 3 Ekim 1922 günü saat 15.00´te başlayacağı bilgisini, gönderdiği bir subayı ile sert poyrazın altında beklemekte olan temsilcilere bildirir.
               Görüşmeler Rus asıllı Aleksandr Ganyanof adlı bir tüccara ait olan eski bir konakta başlar. İngiliz yazar Lord Kinross "Atatürk " adlı kitabında o günlerin Mudanya´sını ve tarihe tanıklık eden o evi şöyle anlatıyor;
4.             "Mudanya; Bursa ve Marmara´nın güney kıyısıyla bağlantı sağlayan, yolları Arnavut kaldırımı döşeli, evleri ahşap, sivrisinek dolu zavallı bir liman konsolosluğu binasında, bardaktan boşanırcasına yağan yağmur ve denizlerden bora şeklinde bir rüzgar altında toplantı.. Bu küçük evin fakirliği, beyaz badanalı duvarlarına asılan halılarla giderilmeye çalışılmıştı. Yer darlığından, masada yalnız dört heyetin Türk, Fransız, İngiliz ve İtalyan heyetlerinin başkanlarıyla çevirmenleri yer alıyordu. Bir tek petrol lambasının aydınlattığı berbat oda..."
               Genelkurmay Başkanı Fevzi( Çakmak) Paşa ile Refet Paşa Mudanya Konferansını yakından takip etmek üzere diğer danışmanlarla birlikte Mudanya´da bulunuyordu.
   MUDANYA KONFERANSI (3 EKİM - 11 EKİM 1922) MUDANYA'DA DOKUZ FIRTINALI GÜN
               Mudanya görüşmeleri 3 Ekim’de başladı. Türkiye’yi İsmet İnönü, İngiltere’yi General Harrington, Fransa’yı General Charpy, İtalya’yı General Mombelli temsil ediyordu. Konferansta Yunan ordusunun Trakya’dan çekilme koşulları konuşulmasına rağmen Yunan ordusunun temsilcisi yoktu, General Mazarakis Mudanya açıklarında bir gemide bekliyordu. Bu resim kurtuluş savaşındaki asıl düşmanlarımızın İngiltere, Fransa ve İtalya olduğunun, Yunan ordusunun bu devletlerce üstümüze gönderildiğinin açık bir kanıtıdır.
               İzmir’de Mustafa Kemal Franklin Boullion arasındaki görüşme ateşkes konferansının ön görüşmesi niteliğindeydi, burada çatışmaların durdurulması ve Trakya’nın Türkiye’ye teslimi konusunda ilke olarak anlaşmaya varılmıştı.
               Mudanya’da tartışılan asıl konu Trakya’nın tesliminin ne zaman ve nasıl olacağı idi. Müttefikler bölgenin Yunanlar tarafından önce kendilerine teslim edilmesini, barış antlaşmasından sonra Türk yönetimine bırakılmasını istiyorlardı. Biz ise Trakya’nın (Karaağaç dahil) doğrudan bize teslimini ve buraya sokacağımız kuvvet hakkında hiçbir kısıtlama olmamasında ısrarlı idik. Zira Ege’de hezimete uğrayan Yunan ordusu yenilginin acısını Trakya Türklerinden çıkartmak için Türklere zulüm uyguluyordu. Ayrıca Yunan ordusunun toparlanabilen birlikleri Batı Trakya’da yığınak yapıyorlardı. Misakı Milli sınırları içindeki Trakya’nın bir an önce kurtarılması gerekiyordu.
               Konferansın ilk üç günü (3-5 Ekim) bu konunun tartışılması ile geçti ve görüşmeler tıkandı.
               Başkomutan Mustafa Kemal ve Genelkurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak görüşmeleri yakından izlemek için Bursa’ya gelmişlerdi. İnönü savaştaki gibi her gün başkomutana görüşmeler hakkında rapor veriyordu.
   TIKANAN GÖRÜŞMELER BAŞKOMUTAN MUSTAFA KEMAL'İN BATI CEPHESİ KOMUTANI İNÖNÜ'YE 6 EKİM'DE VERDİĞİ TALİMATLARLA NASIL ÇÖZÜLDÜ

Trakya’nın Türkiye’ye teslim şekli konusunda tıkanan görüşmeleri Başkomutan Mustafa Kemal’in Batı Cephesi Komutanı İnönü’ye 6 Ekim’de verdiği şu talimat çözdü:
            “Trakya’nın Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetine iadesini kabul etmedikleri takdirde 6/7 Ekim’de İstanbul üzerine harekete geçiniz. Görüşmeler olumsuz sonuçlandığı takdirde İngiliz generaline Trakya’daki düşmanı takip için İstanbul ve Çanakkale üzerine harekât yapacak kıtalarımızla İngiliz kıtaları arasında çatışmaya meydan vermemek için gereken emir ve talimat vermesini söyleyiniz.”
Başkomutan “Trakya’yı doğrudan bize teslim etmezlerse zorla alırız” diyordu. Bu adeta bir satranç oyuncusunun karşı tarafa şah-mat çekmesi idi. İnönü’nün aldığı bu talimatı muhataplarına bildirmesi itilaf devletleri üzerinde büyük bir etki yaptı.
            Bu talimatı alan İnönü Kocaeli yarımadasında ve Çanakkale’de hazır bekleyen 1. ve 2. Ordulara İstanbul ve Çanakkale üzerine harekete geçmeleri emrini verdi.
           General Harrington hükümetinden talimat almak üzere Mudanya’dan ayrılmıştı. Dönüşünde şunları söyledi:
            “Hükümetimden talimat aldım. Müttefikler Trakya’yı size teslim ediyorlar. Karaağaç’ı da alacaksınız. 45 gün içinde idareniz Trakya’ya yerleşmiş olacaktır.”
            Başkomutanın Trakya’yı gerekirse zorla alma tehdidi sonuç vermişti.
            Bu esasları içeren Mudanya ateşkes anlaşması 11 Ekim saat 06:00’da imzalandı. Böylece Misakı Milli sınırları içindeki Trakya’yı tek silah atmadan, Ege’deki kesin zaferimizin sonucu olarak ve ordumuzun caydırıcı gücü ile geri almış oluyorduk.
          İsmet Paşa; Ankara'ya gönderdiği telgrafta konferansın kapanışını şu sözlerle bitirdiğini açıklamıştır:
Garp Cephesi Komutanı
İsmet
            "Tarafımdan kısa bir nutuk söylenerek, müttefik generallerin barış durumuna ulaşmak için harcadıkları çabalardan dolayı, Türkiye Orduları Başkumandanı Mustafa Kemal Paşa Hazretleri adına teşekkür ettim ve kendilerine veda ederken Mudanya Konferansı'nda geçen çalışma günlerimin hayatımın en iyi hatıralarından olduğunu ifade ettim."
            Mütareke Anıtı'ndaki M. Kemal’in kutlama telgrafının metni
            "Garp Cephesi Orduları Kumandanı ve Edirne Mebusu Ferik İsmet Paşa Hazretleri'ne
            Tarafı devletlerinden ihzar ve sevk ve idare edilen orduların kazandığı büyük zaferin ilk ve mühim siyasi neticesini ben Mudanya Konferansı'ndaki devri endişane mesainizle istihsal etmiş olduğunuzdan dolayı arz-ı tebrikât ve teşekkürat eylerim. İş bu tebrikat ve teşekküratımı taktim ederken, baş kumandanı olmakla müftahir bulunduğum Türkiye Büyük Millet Meclisi ordularının kudretli bir kumandanına ve riyasetinde bulunmağı en büyük şeref bildiğim Meclis-i Ali'nin necip ve fedakâr bir mensubuna karşı Lazim-ül ifa bir vazifeyi eda etmekte olduğuna kaniim efendim.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi
11 EKİM 1922'DE İMZALANAN ANTLAŞMA 14 MADDELİKTİR  
Anlaşmanın önemli hükümleri şöyle idi:

1. Anlaşmanın yürürlüğe girmesi ile Türk ve Yunan kuvvetleri arasındaki muhasamat (düşmanlık) durdurulacak.
2. Anlaşmanın yürürlüğe girdiği tarihten başlayarak Yunan kuvvetleri Meriç nehrinin batısına çekilecek.
3. Trakya’nın Yunan kıtaları tarafından boşaltılması anlaşmanın yürürlüğe girdiği tarihte başlayacak ve on beş gün içinde yapılacaktır.
4. Yunan mülkiye memurları süratle tahliye olunacak, mülki idare Türk makamlarına teslim edilecektir.
5. TBMM hükümeti bölgede asayişi sağlamak üzere 8000 kişilik bir jandarma kuvveti kullanabilecektir.
               Yunan General Mazarakis Trakya’nın Yunan ordusu tarafından boşaltılmasına itiraz ederek başlangıçta anlaşmayı imzalamadı ise de Yunanistan’ın anlaşmayı kabul ettiğini 14 Ekim’de İstanbul’daki temsilcisi vasıtası ile bildirdi.
   MUDANYA ATEŞKES ANTLAŞMASININ ÖNEMİ
6. TBMM siyasi bir zafer kazanmış oldu.
7. Kurtuluş savaşı fiilen sona ermiştir.
8. Milli mücadelenin savaş dönemi sona erdi.
9. Türkiye-Yunanistan arasındaki silahlı çatışma sona erdi.
10. İstanbul, boğazlar, Doğu Trakya savaşsız kurtarıldı.
11. Osmanlı devletinin başkenti İstanbul'un TBMM hükümetine bırakılmasıyla Osmanlı devleti hukuken sona erdi.
12. Türk vatanının paylaşılması tasarıları sona erdi.
13. Mondros Ateşkes Antlaşması geçerliliğini yitirdi.
    9.Türk tarafına Lozan'da bir barış antlaşmasının yapılması için teklifte bulunuldu.                                                                             ANLAŞMA UYGULANMASI NASIL GERÇEKLEŞTİ?

Anlaşma 14 Ekim saat 24:00’de yürürlüğe girdi. Yunan birlikleri ve mülki görevlileri Trakya’yı terk ettiler. Trakya’yı teslim alma görevi Refet Paşa’ya (Bele) verildi. Bu maksatla Batı Cephesi birliklerinden 400’er mevcutlu 16 Piyade Taburu ve 500’er mevcutlu iki Süvari Alayı ayrıldı bunlara jandarma işaretleri takıldı.

           Refet Bele 30 Ekim’den 15 Kasım’a kadar bu birliklerle Trakya’yı teslim aldı.
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
İSMET İNÖNÜ ANLATIYOR;
            "Muharebe neticesinde yenilen ve bizimle mütareke (ateşkes) yapmak mecburiyetinde olan Yunanlılardı. Ama karşımıza çıkanlar, müzakerede bulunanlar müttefiklerdi... Konferansa ben başkanlık yapıyordum. Müttefikler adına müzakereyi General Harrington idare ediyordu. Ben mücadeleyi onunla yapıyordum. Çünkü en kabiliyetlisi o görünüyordu. General Harrington bana sık sık sulh yapmaktan başka bir şey düşünmediğini söylerdi ve beni inandırmaya çalışırdı. Çünkü biz İngilizlerin hiçbir sözüne ve hallerine inanmayan bir ruh haleti içine girdik. Konferans böyle bitti..
1959 yılında, Mütarekenin 37 nci kutlama törenleri için Mudanya'ya gelen İsmet İnönü şöyle der;
            "Mudanya Mütarekesi'nin en önemli özelliği tek kurşun atılmadan büyük bir toprak parçası Trakya'nın bize teslim edilmesi ve boğazlar bölgesinin bizim yönetimimize terk edilmiş olmasıdır. Son birkaç asırlık tarihimizde tek kurşun atılmadan kazandığımız tek zaferdir..."
GENERAL HARRİNGTON İSMET PAŞA'YI ŞU SÖZLERLE TANIMLAR,
           " Görünürde ufak tefek bir insandı. Bundan başka bir eksiklik mi yoksa bir meziyet mi bilinmez, çokta ağır işitiyordu. Bizim ile ilişkilerinde çok inatçı görünüyordu. Ama ayrıntı konusunda bir üstattı. Her satırı çok dikkatli okur, sonra birkaç dakika düşünür ve ardından fikrini söylerdi. Heyecanlandığını hiç belli etmezdi."              

1. Mudanya ateşkesi ile Kurtuluş savaşımızın siyasi hedefini tanımlayan Misakı Milli’nin gereği olarak Trakya Türk egemenliğine geçmiş oldu.
2. Anlaşmanın bizim koşullarımıza uygun olarak yapılmasında Mustafa Kemal’in orduları İstanbul ve Çanakkale istikametinde ileri sürmesi belirleyici olmuştur.,
3. Trakya’nın tek kurşun atılmadan düşmandan geri alınması Büyük Taarruz’daki kesin zaferimizin ve ordumuzun caydırıcı gücünün sonucudur.
4. Mudanya anlaşmasının yürürlüğe girmesi ile Kurtuluş Savaşımızla birlikte Birinci Dünya Savaşı da fiilen sona ermiştir.
5. Mudanya İsmet İnönü’nün ilk diplomatik zaferidir.
   İnönü’nün Mudanya’daki başarısını yakından izleyen Mustafa Kemal bir yıl sonra kendisini Dışişleri Bakanı ve Baş Temsilci olarak Lozan Barış Konferansına gönderecektir.
   İNGİLTERE'Yİ SARSAN BÜYÜK TAARRUZ

Başkomutanlık Meydan Muharebesi'nden sonra Yunan ordularının yenilgisi ve İzmir'de denize dökülmeleri sonucu İngiltere telaş içindedir. Lordlar ve Avam Kamarasının (Eylül 1992) toplantısında işçi Partisi Lideri Mac Donald kürsüde söz alır ve;
           -" Nerede Başbakan Lolyd George? Bize ne söz verdi? Sonuç ne oldu? Hazineden büyük paralar alıp bizi boş yere masraflara soktu. Hani boğazlar bizim olacaktı? Anadolu'yu paylaşacaktık? Ne yazık ki hiç biri olmadı. Başbakan bunun hesabını versin.."
          Başbakan kürsüden cevap verir;
           -" Sayın üyeler, yüzyıllar ender olarak dahi yetiştirir. Şu talihsizliğe bakınız ki o büyük dahiyi asrımızda Türk ulusu yetiştirdi. Mustafa Kemal'in dehasına karşı elimizden ne gelir?"
SAYGIDEĞER VATANDAŞLARIM VE ASİL TÜRK GENÇLERİ!
UNUTMA!
            Mustafa Kemal Atatürk’ün 13 Kasım 1918 tarihinde Adana’dan İstanbul’a geldiği gün, İstanbul Boğazındaki İtilaf Donanmasına ait 61 parça zırhlı gemileri gördüğünde ağlayan yaveri Cevat Abbas’a “hiç üzülme geldikleri gibi giderler” demişti. İşte ulu önder Atatürk’ün dediği gibi Mudanya Mütarekesinden sonra geldikleri gibi gittiler!
ALINACAK DERSLER
1. Emperyalizm güçten anlar.
2. Ordunuz güçlü ve caydırıcı ise savaşmadan da hedeflerinizi elde edebilirsiniz.
KAYNAKÇA:
CUMHURİYET CİLT 1 TURGUT ÖZAKMAN
TEK ADAM CİLT 3 ŞEVKET SÜREYYA AYDEMİR

1. MUDANYA’NIN ZOR YILLARI HÜSEYİN GENÇ
2. MUDANYA BELEDİYESİ’NİN MUDANYA BROŞÜRÜ
3. MUDANYA BELEDİYESİ’NİN MUDANYA MÜTAREKESİ VE TARİHİ NOTLAR
4. BARIŞ YOLUNDA MUDANYA MÜTAREKESİ TUĞGENERAL A. ÖNER PEHLİVANOĞLU
5. GEORGE HARRİNGTON “İŞGALDE İSTANBUL”
6. SİYASİ HATIRALARIM GENERAL ALİ FUAT CEBESOY
7. BÜTÜN DÜNYA DERGİSİ 1 EKİM 2019 SAYI 2019/10