CAATSA yani Countering America's Adversaries Through Sanctions Act (ABD'nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Etme Yasası) adlı yasa 15 Haziran 2017 tarihinde ABD Temsilciler Meclisi tarafından kabul edildi. Daha sonra Temmuz ayında Senato'da da onaylanınca 2 Ağustos 2017 tarihinde ABD Başkanı Trump tarafından imzalanarak yasalaştı. Bu yasanın çıkmasının temel sebebi olarak o dönemde Rusya'nın 2016'da ABD seçimlerine müdahale ettiği iddiası ve Ukrayna ile Suriye'deki Rusya varlığı olarak değerlendirilmektedir.
Doğrudan hedef Rusya
Özellikle Rusya'ya karşı alınan bu kararın çok çeşitli sonuçları olmuştur. Almanya başta olmak üzere Avrupa Birliği’nin önde gelen devletleri yasaya karşı olumsuz tavır takınarak eleştirmiş, Rusya'dan enerji tedariğiyle ilgili projelerin tehlikeye girmesinden dolayı endişeli olunduğu belirtilmiştir. Fransa bir adım öteye giderek ABD tarafından uygulanan yaptırımların yasa dışı olduğunu belirtmiştir.
Anlaşmayı doğrudan karşıya alarak Rusya Federasyonu ile S-400 tedariği için anlaşma imzalayan Hindistan, aldığı kararlarla müttefik olarak gördükleri ABD'den uzaklaştırılmakta olduklarını, Rusya ve Çin eksenine yakınlaştıklarını belirtmiştir.
Yaptırımlar neyi içeriyor?
Bugüne kadar uygulanan CAATSA yaptırımlarından en çok etkilenen ülke Rusya Federasyonu olmakla birlikte yeni yürürlüğe giren yaptırımların da Türkiye savunma sanayiine olumsuz etkileri olacağı belirtilmekte. Yaptırımın kapsamı şu şekilde özetlenebilir:
Cumhurbaşkanlığına bağlı Savunma Sanayi Başkanlığı’nın (SSB) kurumsal olarak kara listeye alınmasını içeren işlemler:
Mal ve teknoloji ihracatı ruhsatı verilmemesi
ABD mali kuruluşlarından kredi tedarik edilmemesi
Uluslararası mali kuruluşlardan kredi verilmemesi
Mali kurumlara ABD Merkez Bankası ile doğrudan alışveriş yapma izni verilmemesi
Yaptırım kapsamına alınan kişi ya da kurumlarla ihale ya da sözleşme yapılmaması
Döviz üzerinden işlem yapılmasının yasaklanması
Mali kurumlar ve bankalar arasında ödeme ya da kredi transferlerinin yasaklanması
Yaptırım kapsamına alınan kişi ya da kurumların ABD topraklarında gayrimenkul sahibi olmasının yasaklanması
ABD kişi ve kurumlarının yaptırım kapsamına alınan kişi ya da kurumlardan sermaye ya da borç alışverişinin yasaklanması
SSB bünyesindeki üst düzey yöneticilere uygulanan yaptırımlar da şunları içerebilmektedir:
Yaptırım kapsamına alınan kişi ya da kurumlarla ihale ya da sözleşme yapılmaması
Yaptırım kapsamına alınan kişi ya da kurumların ABD topraklarında gayrimenkul sahibi olmasının yasaklanması
ABD kişi ve kurumlarının yaptırım kapsamına alınan kişi ya da kurumlardan sermaye ya da borç alışverişinin yasaklanması
Türk Savunma Sanayii yaptırımlardan nasıl etkilenecek?
Küresel savunma sanayii alanına dikkatle bakıldığında burada en büyük aktörün ABD olduğu ve kurduğu uluslararası şirket ortaklıklarıyla neredeyse her projede dolaylı da olsa söz sahibi olduğu görülecektir. Bu anlamda ciddi şekilde uygulanması sağlanacak bir kara liste uygulanması Türkiye’deki savunma sanayii aktörlerini sıkıntıya sokma olasılığına sahiptir.
Ancak ABD emperyalizminin küresel anlamda kaybettiği güç ve Rusya-Çin ekseninin attığı adımlar dikkate alındığında yaptırımların harfiyen uygulanmayacağını öngörmek yanlış olmayacaktır. ABD’de başkan değişmiş olsa bile genel olarak savunma sanayiinde faaliyet gösteren dev şirketlerin çıkarı, Türkiye ile gerçekleştirilmekte olan savunma sanayii alanındaki işbirliğinin artarak sürmesi yönündedir. Bu anlamda yaptırımların Türkiye'ye sopa göstermekten öteye geçip geçmeye görülecektir. Son dönemde Dağlık Karabağ’da yaşanan çatışmalarla ilgili olarak ABD Kongresinde yapılan Ermenistan yanlısı (ve dolayısıyla Azerbaycan, özellikle de Erdoğan karşıtı) konuşmalar Türkiye’ye ciddi yaptırımlar uygulanması çağrısını içeriyordu.
Eğer amaç gerçekten Türkiye savunma sanayiinin sakatlanması olsaydı bu kapsamda atılacak adımların çok daha kapsamlı, ayrıntılı ve sektörü sakatlayıcı olacağı açıktır. Küresel savunma sanayii alanında ilk 100 ihracatçı firma arasına girmiş olan TAİ, STM, Aselsan vb. şirketlere sahip, emperyalist merkezlerin çok çeşitli projelerinde çözüm ortağı olmuş, ucuza kaliteli üretim yapan başarılı bir sektörü ABD emperyalizminin bir kalemde silmesini düşünmek gerçekçi olmayacaktır, hele de iki ülkenin NATO gibi askerî müttefiklik ilişkisi olduğu düşünüldüğünde.
Genel olarak CAATSA, ABD emperyalizminin güç kaybetmesi üzerine etki alanını genişleten kapitalist aktörlerden olan Rusya’yı çevrelemek, etkisini kontrol altına almak ve genişlemesini azaltmak için yürürlüğe sokulmuştur. CAATSA’nın Türkiye aleyhine yürürlüğe konulması emperyalist hiyerarşideki daha büyük bir pay kapma yarışının farklı alanlardaki bir yansıması olarak değerlendirilmeli ve sona ermiş bir durum değil sürmekte olan bir süreç olarak değerlendirilmelidir.
(vş)
