EMEKLİ KURMAY YARBAY KÖPRÜLÜ´LÜ ŞERİF(İLDEN)?İN SARIKAMIŞ ANILARI (1)
Sarıkamış Anılarını yayıma hazırlayan Sami Önal, Şerif İlden´i şöyle anlatır:
Şerif Bey, 24 Şubat 1877´de bugün Makedonya sınırları içinde kalan Köprülü´de doğdu. Babası Hüseyin Avni Bey, Üsküp Düyun-u Umumiyesi´nde memurdu. Şerif Bey sırasıyla 1891´de Manastır Askeri Rüştiyesi´ni, 1895´te İstanbul Topçu Harbiyesi´ni bitirdi. Aynı yıl üsteğmen rütbesiyle Harp Akademisi´ne girdi. 1 Mayıs 1904´te kurmay yüzbaşı rütbesiyle Kafkasya Hudut 13´üncü Mıntıka Komiserliği´ne, 26 Mart 1907´de binbaşı rütbesiyle Erzincan Harbiye Mektebi topografya öğretmenliğine atandı. İkinci Meşrutiyet´in (1908) ilanından önce Genelkurmay Merkez Şubesi´nde görevlendirildi. 12 Ocak 1909´da Belgrad Ataşemiliterliği´ne, 5 Eylül 1912´de Genelkurmay 4´üncü Şube Müdürlüğü´ne getirildi. Balkan Savaşı çıkınca Batı Ordusu Kurmay Başkanlığı 2´nci şubede görevlendirildi. 1913´te Batı Ordusu´ndan gelen subayların kayıt ve tescilleri için oluşturulan komisyonun başkanlığını yaptı. 8 Ocak 1914´te Erzurum´daki 9´uncu Kolordu Kurmay Başkanlığı´na atandı. Birinci Dünya Savaşı´na bu görevdeyken katıldı. 29 Ocak 1915´te Sarıkamış Cephesi´nde Ruslara esir oldu. Sibirya´daki esaret hayatı üç yıl sürdü. 1918 yılı ocak ayında İstanbul´a kaçarak Teşkilat-ı Mahsusa´da görev aldı. 31 Mart 1918´de emekli edildi.
Şerif Bey´i 1923´ten sonra diplomatik görevlerde görüyoruz. 1923´te Afganistan Ataşemiliteri, 1924´te Batum Şehbenderi, yine aynı yıl Selanik Şehbenderi, 1927´de Halep Konsolosu, 1929´da Dışişleri Bakanlığı İstihbarat Müdürü, 1930´da Hamburg Konsolosu olmuştur. 10 Aralık 1933´te birinci sınıf konsolos olarak merkeze alınan Şerif Bey 1934´te de istihbarat şubesinde başkonsolosluğa yükseltilmiştir.
Şerif Bey başkonsolosluk görevindeyken 8 Şubat 1935´te beşinci dönem Kastamonu Milletvekili olarak TBMM´ye girmiş, bu görevi 1939 yılına dek, bir dönem sürmüştür.
Merhum İlden´in 1939´dan sonraki yaşamı üzerine ne yazık ki herhangi bir bilgi edinemedik. Silahlı Kuvvetler de ki kişisel dosyasından ve TBMM albümlerinden üç çocuğunun olduğunu, Almanca, Fransızca, Rusça ve Sırpça bildiğini saptadık. Ancak tüm çabalarımıza karşılık çocukları, torunları ve ölüm tarihi ile ilgili hiçbir bilgiye ulaşamadık.
Emekli Kurmay Yarbay Şerif İlden, yazdığı Sarıkamış´a ait kitapla ilgili olarak, bu konudaki düşüncelerini şöyle ifade etmektedir:
Sarıkamış´ı vukuatından yedi yıl sonra "Akşam" gazetesine tefrika ettirdim. Daha sonra kitap şeklinde bastırıverdim. Bu kitap Mondros Mütarekesi´nden önce bu memlekette yayımlanamazdı. Mütarekeden sonra ise esir subaylarımızın dönüşlerini beklemeyi tercih ettim. Ancak bu sayededir ki cinayetin bazı gizli izlerini bulup öğrenmek kabil oldu.
Sarıkamış kuşatma manevrası, Üçüncü Ordu´nun bu manevradan önceki bir buçuk aylık süre içerisinde Rusları toprağımızdan söküp atamaması yüzünden çıktı. İlk fikri İstanbul verdi. Üçüncü Ordu Komutanlığı üstü kapalı bir emir sayılabilecek bu fikri kabul etti ve yerine getirilmesi konusundaki görüşlerini Başkomutan Vekâleti´ne arz etti.
Bundan dolayı, kuşatma manevrası kararına Üçüncü Ordu Komutanı Hasan İzzet Paşa Hazretleri´nin tümüyle karşı çıktığı ve o nedenle görevini bırakmaya zorlandığı hakkındaki kanı yanlış olsa gerektir.
Benim fikrimce, bu kuşatma manevrası Köprüköy Savaşı´nın yapılması için Üçüncü Ordu Komutanlığının elindeki kuvvetleri tümüyle kullanmadığından kaynaklanan hatanın zorunlu bir sonucu idi. Bu nedenle kitabıma ordunun seferberliğinden ve daha önceki dönemlerinden başlamaya gerek gördüm ve -bilmem niçin?- olayların akışı ile ilgili görüş ve eleştirilerimi de ekledim.
Bazen bir safhayı görebildiğim ayrıntılarıyla okuyucunun gözleri önüne sermek için, şöyle diyeyim, konu dışına çıktım. Bununla birlikte hiçbir zaman olaylarda rolü olan kişilere karşı saygısızlık göstermek gibi bir amaç izlemedim. Herkes kendi zevkine ve takdirine göre kalem kullanabilir. Bu durumda fark edemeyeceğim bir hataya düşmüş-sem kamuoyunun affını rica ederim.
Ben bu naçiz eserle halka, fedakârane teslimiyet gösterdiği bir iki deneyimsiz komutanın ordumuzu, kendilerini yasal sorumlulukların dışında tutmaları yüzünden, ne kadar küstahlıkla kaza bela uçurumlarına attıklarını göstermek istedim. Bu arada ordumuzun gelecekteki tarih kütüphanesine bir hatıra eklemeyi başardımsa bahtiyarım?
Bu olayı açıklamak için asıl nedenlerini incelemeye gerek vardır. Savaş alanı ve ordu hakkında yazılacak birkaç sayfa yazı bize gösterecektir ki Sarıkamış kuşatma manevrası yine bizim kuvvetlerimiz, bizim komutanlarımız ve bizim erlerimizle iyi sonuca çevrilebilirdi. Elverir ki bu manevrada iki muhalif ordunun sayıca ve nitelikçe değerleri düşünüldüğü gibi mevsimin ve çevrenin de etkisi düşünülmüş olsun. Eğer bu nedenler hakkıyla incelenip hesaba katılsaydı Sarıkamış manevrası elbette parlak bir zaferle taçlanır ve Erzurum vilayeti gibi memleketin en cesur savaş unsurunu çıkaran bir çevre Birinci Dünya Savaşı´nın ilk yılında düşman çizmeleriyle çiğnenmezdi?
Sarıkamış, o tarihi faciadır ki, bize verdiği güçsüzlük yıllarca sürdü. Irak ve Filistin orduları bile bu facianın korkunç darbelerine uğradı. Devletin en seçkin ve en güçlü bir ordusu bir iki gün içinde sarsıldı, yıkıldı, yerle bir oldu.
- Ordu mu zayıftı, düşman mı güçlü?
- Hayır! Düşman hiç güçlü değildi ve orduda gözle görülür bir zaaf eseri yoktu.?
Falih Rıfkı Atay, Akşam Gazetesindeki konuyla ilgili düşüncelerini şöyle anlatır:
"... Bugün, o hataların yıktığı memleketin harap ve türab enkazı üstünde, bize biraz hürriyet kazandırmak ve yalnız Anadolu ile İstanbul´u ve Edirne´yi kurtarmak için çarpışan Mustafa Kemal Paşa, Doğu Anadolu harap olmamış olsaydı ve eğer yalnız kumandan hatası yüzünden ölüp giden Türkler sağ olsaydılar bugün Yunanlıları denize dökmüş olacaktı. Şimdi Mustafa Kemal Paşa, Hafız Hakkının muhterem mezarı ile arkadaşı Enver Paşa´nın ara sıra Doğu Anadolu harabeleri arkasından beliren hayaletine karşı yumruklarını sıkıp sorsa ve dese ki: "Dostlar, siz ne yaptınız? Türklerin yaşamak ve ölmek için vatana lazım oldukları gün bugündü. Doğu Anadolu´yu aradık taradık, o enkaz arasında bir insan ve bir iskelet çıkıyor. Bu kemik olan kahramanlar, bugün hürriyet ve namus için dövüşeceklerdi. Şu hürriyet ve namus mücahedesinde birisinin bile ölmesine güç razı olduğumuz o ordularca Türk´e nasıl kıydınız?"
Yeni Adana Gazetesi 20 Kasım 2013 Çarşamba
EMEKLİ KURMAY YARBAY KÖPRÜLÜ´LÜ ŞERİF (İLDEN)?İN SARIKAMIŞ ANILARI (2)
Değerli okurlar, Yarbay Köprülü´lü Şerif (İLDEN)?in Sarıkamış Savaşı ile ilgili anılarına kaldığımız yerden devam ediyoruz. Şerif Bey, anılarında askerlerimizi kış ortasında böyle bir savaşa zorlayıp, onları karlar içine gömdükleri için Enver Paşa ve onun yönünde hareket eden komutanlar için çok sert eleştiriler yapmaktadır. Biz bugün, Sarıkamış Savaşının son günlerine dönük değerlendirmelerini sizlere sunacağız.
22 Aralık 1914 günündeyiz. Keskin bir soğuk hepimizi titretiyor. Ayaklarımızın uçları çürümüştü. Erler şu koca ormanlar içinde bize yakacak bir kuru çam dalı bulamıyorlar. Ateşimiz bugün pek sönük yanıyor. Öğleden sonra saat 14.00. Önümüzden birer birer geriye gidecek yük hayvanları geçmeye başladı ve tam bu sırada Tuğgeneral Hafız Hakkı Paşa geldi. Her insan duygularını saklayamaz. Hafız Hakkı Paşa da tam anlamıyla içten bir insandı. Ve yine her zamanki gülümsemesiyle bize Fransızca:
"Her şey bitti" dedi ve genel geri çekilme emrini not ettirdi. Evet, her şey bitmiş ve yine burada da çam diplerinde, dereler içinde, karlar altında tatlı ve sonsuz bir rüyanın sonsuz mutluluklarına kavuşan binlerce Türk´ün kanı ve canı onların öksüz çocuklarının gözyaşı pahasına milletin onuru, tarihi ve dini kurtulmuştu. Fakat şu çirkin hayattan büyük namuslarını şehitlik nimetiyle kurtaran binlerce zulme uğramış Türk´ün övündüğü hava içinde ve Sarıkamış ormanlarını bir büyü gücüyle büyülemiş ve kaplamış bir yarım kalmış isteği, bir şeyi kalmıştı. Bu dile, kaleme gelmeyen büyük bir şey geleceğin öz Türk çocuklarına sanki şöyle diyordu:
"Cinayet var, cani kimdir? Aramayacak mısınız? Hıyanet gördün, hain kimdir? Bulmayacak mısınız?"
Zavallı renksiz ve zayıf çocuk! Yalnız senin uğradığın feci zulüm Allah´ın adaletini depreştirmeye, adaletin sabrını oynatmaya, sabrın sonunu getirmeye yeter. Sen işte o trajedi sahnesinin bugüne dek "Meçhul askeri" idin. Ve sonsuza dek mağduriyetin simgesi kalacaksın. Sen bugün altında yattığın çam ağaçlarından bir dal bile kırmadın. Onlar senin küçük mezarını sonsuza dek gölgelendirecekler.?
?Her şey bitti diyordu. "10´uncu Kolordu´nun Çermik yönüyle dağlar üstünden bir tek bağlantı yolu var, bu sabah keşfettirdim. Saat dörtte 10´uncu Kolordu geri çekilmeye başlayacak. Siz de bu yoldan çekilebileceksiniz. Ruslar fark etmezler umudundayım."
Bu söz henüz bitmişti ki ileriden bir görüntü, telaşlı bir hareket görüldü. Dört beş er ellerindeki hayvanları acele acele çekmeye, adeta kaçmaya uğraşıyorlardı. Hafız Hakkı Paşa "Bu ne? Panik var!" dedi. "Şimdiye dek bu kolordunun askeri panik yapmadı. Şimdi ise ileride panik yapacak askerimiz kalmadı" cevabını verdik. Yedek olarak verilen bölüğe adam koşturalım dedik. Bölüğün geri çekilmekte olduğunu gördük. Ve bir sinema şeridi hızıyla geçen bu olaylardan sonra bizim karargâh kurşun yağmuru altında kaldı. Kurşunlar ağaçlara çarptıkça patlar gibi ses çıkardıkları için Hafız Hakkı Paşa "Domdom kurşunu atıyorlar" dedi.
Fazla konuşmaya olanak kalmadı. Bir Rus avcı hattı 17´nci Tümen ile 10´uncu Kolordu arasındaki açıklıktan ortaya çıktı ve bizi şiddetli bir ateş altına aldı. Hafız Hakkı Paşa atına atladığı gibi kurşun yağmuru altında 10´uncu Kolordu´ya doğru çekip gitti. Acele ile kırbacını da İhsan Paşa´ya yadigâr bıraktı. Ben hâlâ Hafız Hakkı Paşa´nın bu kurşun yağmurundan nasıl kurtulduğuna şaşarım. Biz ilk patırtıyı geçirmek için 28´inci Tümen grubu tarafına çekilmek niyetindeydik. Oradan gelen bir süvari düşmanın şimdi 28´inci Tümen´i tümüyle tutsak aldığını söyledi: Demek ki iş işten geçmişti. Geri çekilmeye karar verdikleri günde bu ani felaket bize yıldırım gibi etki etti. Acele ile cebimizdeki evrakı ateşe attık. Kolordu karargâh bayrağını kırarak bezini yaktık. Ve üstümüze Rusça "Davranmayın teslim olun!" hitaplarıyla elde tabanca, çevresinde süngülü Ruslarla gelen bir düşman subayına teslim olduk. Herif bize ileri karakol postası sanmış. Tümümüzü subay elbisesiyle görünce ve hele bir kolordu karargâhı komuta kurulu olduğumuzu anlayınca mal bulmuş mağribi gibi sevindi. Bir türlü inandıramıyorduk. Çünkü bizde öyle bir komuta kurulu kılık ve kıyafeti kalmamıştı. Tam on bir günden beri şu ormanlar içinde kar üstünde, fırtına ve tipi altında yaşamaktaydık.Her şey bitmişti. Ruslara hekimler de dahil olduğu halde bugün 106 subay, yaklaşık 80 er, bir kırık top kundağı ve birkaç at teslim edilmişti. İşte 22 Aralık 1914 öğleden sonra saat 15.30´da 9´uncu Kolordu´nun genel kuvveti!
Ruslar ayın 23´üncü, yani geri çekilme emrinin ertesi günü Divik´e girdiler ve 10´uncu Kolordu artıklarını Çermik´e doğru izlediler. Enver bilgisizlik ve inatçılığının hıyanetten beslenen dik kafasının etkisiyle on iki günden beri şu karlı dağlara ve büyük ormanlara gömdüğü binlerce bahtsız vatan evladını çiğneyerek yalnız başına, dişlerinde kanlı salyalar akan bir yılgın canavar gibi kaçtı.Kızakçı atlarına "deh!" dediği anda hürriyet kahramanı, Trablusgarp savunucusu, Harbiye Nazırı ve Başkomutan Vekili Enver´i Anadolu halkı sınır yollarında bir çukura gömdü. Kızakla Sivas´a doğru kaçan hain, Türklük ve insanlık erdemlerinden soyunmuş, Almanya İmparatoru´nun ücretli yamağı, babasına ve kardeşlerine layık olmayan kanlı katil ve uğursuz bir herifti.
Yüksek rütbeli ve yüksek makamlarda bulunmuş bir kişi, Sarıkamış´tan söz edildiği zaman "Gençler orduya komuta ederlerse işte böyle olur!" diyordu. Oysaki ordunun gençleşmesi demek, Enver´in Başkomutan, Hafız Hak merhumun Genelkurmay İkinci Başkanı veya 10´uncu Kolordu Komutanı olması demek değildi ki. Ordunun gençleşmesi bir zorunluluğun sonucu idi. Bu zorunluluğu Balkan Savaşı doğurmuştu. Ve hepimiz itiraf ederiz ki bu doğurma Enver hakkında bir düşürme oldu. Balkan Savaşı sırasında sorumluluğun anlamı çoğunlukla aşırılıkla lekelidir. Komutanlarının maiyetindekilerin çoğu sorumluluğu ondan korkmak ve ondan çekinmek anlamında kabul ettiler. Yarın bir harp divanının karşısında cevap vermekte güçlüğe uğramama yollarını aradılar. Emirlerini bu olumsuz anlayışla düzenledi ve dağıttılar. Hatta birliklerinin harp ceridelerine eklemeleri gereken belgelerin asıllarını bile birçoğu ceplerinde sakladı, bir kelime bile görevlerine "özveri" dedikleri şeyden bir parçacık ekleyemediler. Onların özveriden anladıkları ise zaten görev gereği bazı küçük erdemler derecesini aşmazdı. Bu durumlar ve bazı particilik ihtirasları ordu komutanlarının kolordularını düşündükleri gibi sevk ve yönetmelerine olanak bırakmadı, yenildik. Yenilgi üzerine, ordunun gençleştirilmesi gerekti. Sarıkamış´ta Enver, Hafız Hakkı merhum ise sorumluluğu büsbütün ters anladılar. Bunlar için sorumluluk, Balkan Savaşı komutanlarının anlayış tarzlarının tam anlamıyla tersidir: "Madem ki her istediğimizi yapabilecek bir durumdayız, her türlü sorumluluğu göze almalıyız. Kalkarsak, yerlerine geçtiğimiz kişilere karşı açıklama yapma gücünü bulamayız" diye düşündüler. Bu kez de sorumluluğun anlamı korkmamak ve çekinmemek oldu. Bununla birlikte sizi temin ederim ki Sarıkamış´ta ve ondan önceki aylarda sorumluluğun gerçek anlamını kavramış pek çok tümen, alay ve tabur komutanı bulursunuz. Bu da ordunun gençleştirilmesi sayesindedir.
Konu dışı olmasaydı size yalnız Çanakkale ve Galiçya´yı değil İnönü ve Sakarya´yı da tanık gösterirdim. Tüm bu iyiliğe doğru belirtileri ordunun gençleşmesi üzerine komutanlıklarda meydana getirilen yeniliklerin açık sonuçları değil midir? En önemli bir nokta da Enver´in ruhsal kimliğidir. Gerçekten devrim tarihimizde bu kadar önemli bir görev üstlenen, ülkeyi -Berlin´den Selanik´e koşarak- 31 Mart trajedisinden çekip kurtaran ve şöyle eden, böyle eden bu genç, cesur ve özverili Enver, bu hain, bir cahil miydi?
Enver "hain" değildir. Yalnız büyük komutanlık konusunda, güçleri yerinde kullanma, değerlendirme denilen önemli erdemden tam anlamıyla payını alamamıştır. Biz buna halkın ve erlerin Türkçesiyle "hain adam" deriz. Acımak komutanlar için bir ahlaki erdem anlamında değil, gerekli olan bir sanat kavramıyla düşünülmelidir.
Enver cahil´dir. Kuşak olarak Enver başkomutan olduğu zaman, gerçek bir başkomutan yanında ikinci derecede kurmay subay olabilecek yaştaydı. Akıl ancak dâhi yaratılmış seyrek insanlar için yaşta değil baştadır. Oysaki Enver dâhi değildir. Öyle ise Enver nedir? Enver hastalıklı bir hayalet, hırslı bir şöhrettir. Fakat en farklı ve seçkin özelliği bir ihtilal bağımlısı olmasıdır.
Savaşın başlangıcından itibaren olaylar Enver´i büsbütün çileden çıkardı. Başkomutanlık makamına geçince işin büyüklük ve genişliği onun dar kafasının kavrama çemberini çatlattı. Sağa sola saldırmaya ve tüm maiyet komutanlarını korkaklıkla suçlamaya yöneltti. Sarıkamış trajedisinde gerçekten, eylem halinde yakalandı. Kendinden uzak tutmak için işi yalancılığa, aldatmaya ve iftiraya döktü. Sonra çok da zengin olmuş dediler.
Enver devlet işleriyle ilgili her girişime atılırken belki can atarak "Aman batıyor, kurtarayım!" demiştir. Fakat girişimi başarısızlığa uğrayınca sadece basit bir dudak büküşüyle "Zaten batacaktı, battı" deyip geçtiği ise kesindir.
Gelecek kuşaklara ibret olsun ki biz tüm millet, yanlış yaratılmış bir adamın arkasında kurtuluş aradığımız için feleğin dediği güne düştük.
Tarihlere ant olsun ki büyük bir Türk ordusu bilgisiz ve deli komutanının hırsıyla yüksek dağlar üstünde kara kışın tipisiyle yüzyılların düşmanının güllesi ve kurşunuyla uğraşa cenkleşe ulusal bağımsızlık uğruna tümüyle mahvoldu da bir eri sırt çevirmedi. Sarıkamış´ta hiç panik olmamıştır.
Vaktiyle Sarıkamışlı bir ihtiyarın söylediği şu sözler, tarihimizde Sarıkamış Harekâtı olarak bilinen facianın boyutlarını özlü bir biçimde yansıtıyor. ?Buradan o dağlara baktığımızda, üzerine kar düşmüş çalılıklar görürdük. O çalılıkların, kurda kuşa yem olmuş askerlerimizin kemikleri olduğunu oraya gidince anladık."
Yeni Adana Gazetesi 27 Kasım 2013 Çarşamba
YEDEKSUBAY HALİL ATAMAN´IN SARIKAMIŞ ANILARI (1)
Değerli okurlar, bu hafta sizlere Birinci Dünya Savaşı Cephelerinde çarpışan binlerce üniversite öğrencisinden biri... Cepheden esarete tüm hissettiklerini sıcağı sıcağına kayda geçen bir yedek subay Halil Ataman´ın anılarını sunuyoruz.
Halil Ataman (1888-1992) Niğde´ye bağlı Bor´da doğdu, İlk ve orta öğrenimini burada tamamladı.Önce Kayseri´de sonra Konya´da bu tahsilin ve zamanının gereği "askerlik imtihanları" adı verilen imtihanlara girdi. En son olarak Konya´da 1330 (1916) yılında imtihanlara girip başarılı olduktan sonra, aldığı ani bir kararla doğruca İstanbul´a üniversite tahsili için gider. Burada ne tahsili yapacağına karar veremediği için çeşitli mektepler üzerinde incelemeler yaparak nihayetinde Kuzat Mektebine (kadılık/hukuk fakültesi) kayıt yaptırdı.
İstanbul´daki Kuzat Mektebi´ne (hukuk fakültesi) kaydolduktan kısa süre sonra askere çağrıldı ve 24 Ağustos 1914´te orduya katıldı. Temel eğitiminden sonra kendi isteğiyle Doğu Cephesi´ne yedek subay olarak gönderildi. 7 Ağustos 1916´da Ruslara esir düşerek Sibirya´da esir kampına gönderildi. 25 Ağustos 1922´de uzun ve maceralı bir yolculuktan sonra İstanbul´a döndü. Memleketine uğramadan, ata mesleği dericiliği çağdaş yöntemlerle öğrenmek üzere Ekim 1922´de Almanya´ya gitti. Burada eğitimini tamamladıktan sonra Mayıs 1923´te Bor´a döndü. Kendi isteğiyle gittiği Doğu Cephesi´nde de, Ruslara esir düşüp gönderildiği Sibirya´da da, Vladivostok´tan Hint Okyanusuna ve Akdeniz´e süren maceralı dönüş yolculuğunda da, evine kavuşmaya ramak kalmışken ikinci bir esaret yaşadığı İtalya´nın Asinara adasında da yazmaya devam eden ve Doğu Cephesi´ndeki yokluklardan Enver Paşa´nın ziyaretlerine, çekilen sıkıntılara kadar her şeyi harp ve esaret defterlerine tüm ayrıntılarıyla yazdı.
Şimdi, Halil Ataman´ın yazdıklarını hep birlikte okuyalım.
1915 Şubat´ının 14. günü öğleden sonra şu emir geldi: ?Kafkas cephesine 60 efendi gönderilecektir. Efendilerden Şark cephesine gönüllü olarak gitmek isteyen varsa isimlerini hemen kumandanlığa bildirsinler, istenilen miktarda efendinin müracaat etmemesi halinde, bilmuayene şark iklimine elverişli olanlar seçilerek gönderileceklerdir.? Maçka´dan üç Niğdeli ve ben, bir Borlu, ayrıldık ve gönüllü yazıldık. Bize bakarak, bizim mürettep bölükten 30 kişi gönüllü olarak çıktı ve yazılıverdiler. Diğer taburlardan müracaat edenlere kapandı diye cevap verilmiş. Demek ki istenen miktar tamamlanmış; o gün akşamdan önce yazılanların isim listeleri ilan olundu.
Akşamdan sonra gelen ikinci bir emirle, ertesi gün öğleden önce, bütün mürettep bölüklerin Harbiye´de havuz başında toplanmaları ve toplu bir kıta halinde Harbiye Nezareti´ne gidecekleri ve oradan da mürettep mahallerine yollanacakları bildirildi.
Şubat 1331 (1915) tarihinde verilen emre göre önce, Harbiye Mektebi´nde havuz başında top-Kıyafetimiz seferberlik hali ama silahımız yok. Kumandanı Alman Rabe önde ve at üstünde, saat ikide Harbiye-Taksim-Beyoğlu-Bankalar caddesi ve Karaköy ve Köprü yoluyla 500 kişilik çelikten, her Türküm diyene güven ve gurur veren azametli yenilmez kıta, muntazam bir yürüyüşle hafiften çiseleyen yağmur altında, ortalık karanlık olmadan Harbiye Nezareti´ne geldik. Buraya gelince, "Kafkas cephesine ayrılan arkadaşlar buraya ve beni takip edin" diye bir ses yükseldi. Bu sesle birlikte hep birden ok gibi yerimizden fırlayarak o sesin etrafında toplanıp takibe başladık. Bir yere geldik, açılan kapıdan içeri girdik. Geldiğimiz bu yer, Bekir Ağa Bölüğü denilen yerdeki bir cami imiş. Burada çoktandır insan yüzü görmemiş, son derece aç pirelere oldukça hatırı sayılır bir kan ziyafeti verdik; ne kadar uğraştıksa da bunlardan yakamızı kurtaramadık. Bereket versin bu arada bizleri, isim isim çağırmaya başladılar. Ben de çağrıldım. Vardığımız dairede bir heyet huzurunda her birimize yirmi üçer mecidiye ve dokuz kuruş harcırah verdiler. Ve bu tevziat epeyce sürdü.
CEPHEYE HAREKET EDİYORUZ...
Sonunda, "Haydi hazırlanın!" diye konuşan bir zabit göründü. Çantaları omuzladık ve aynı zabitin, "Beni takip edin!" komutuyla çift kol nizamında Harbiye Nezareti´nin Doğu kapısından çıkarak köprüye geldik. Biraz bekledikten sonra köprü açıldı, yürüyerek rıhtıma indik. Bizi bekleyen yandan çarklı bir vapura bindik, henüz sabah olmamıştı. O asırdide, ihtiyar vapur yavaş yavaş gıcırdaya gıcırdaya bizleri karşıya, Haydarpaşa limanına yıktı. Bu sırada güneş altın rengi saçlarını yeryüzüne yayarak aydınlatmaya çalışıyordu. Görelim bakalım altın renkli saçlarıyla karanlıkları kovmaya çalışan ve yarınlarımızı aydınlatacak olan bu güzel bize neler gösterecek ve neler tattıracak? Ve dünyamız ne ve nasıl olduğu bilinmeyen nice meçhullere ve inmezlerin karanlıklarında uzanan ne gibi maceralara sahne olacak? Ey güzel yüzlü, altın saçlı, bütün dünyaya can veren tatlı yüzlü güzeller güzeli, bizlere gül ve gelecekler hazırla diye düşünüp yalvarırken, bize kılavuzluk yapan zabitin, "Allahaısmarladık, yolunuz açık olsun, iyi yolculuklar" sözleriyle daldığım âlemden ve düşüncelerden sıyrılarak, kendi dünyamıza ve gerçeklerine döndüm. Tren hareket etti, bizleri de götürüyor ama nereye, hangi bilinmezlere? Hâlâ, "Haydi sizlere selametle!" diye söylenen uğurlama sözleri kulaklarımda çınlıyordu.
Şimdi anlıyoruz ki bizler, kendi kendimize bırakılmış, ihtiyarımıza terk edilmiş, şuurlu, yetkin, kendine inanılır, şahsiyetli ve yurdu için kendi varlığını feda etmekten kaçınmayan, dört başı mamur bir topluluk olarak kabul edilmiştik. Ne büyük bir mutluluk! Biz de bu inanca mukabil, irade istiklali içinde milletimizin emrindeyiz. 18 Şubat 1331 tarihinde (1916) trenimiz Konya´dan Karaman ve Ereğli istikametinde yol almaya başladı. Karaman ve Toros´lara yaklaştıkça arabacı, kara yolculuğu lafları dolaşmaya başladı. Tam öğle vakti, Toros´ların içinde gömülmüş olan Ulukışla´ya geldik ve vagonlardan indik. Böylece tren yolculuğumuz sona ermişti. Buradan bir atlı araba tutarak Niğde, Kayseri, Sultanhanı, Kayadibi ve Sivas vilayetine ulaştık. Sivas´tan sonra Zara, Suşehri, Erzincan ve nihayet 1 Nisan 1331 (1916) tarihinde Erzurum´a gelebildik. 2 Nisan günü Ordu dairesinde kuralarımızı çektik. 10. Kolordu 32. Piyade Fırkasına tayinim çıktı. Kolordu karargâhına uğrayarak Narman´daki Tümen karargâhına ve oradan da 94. Alaya giderek 15 Nisan´da bölüğümü resmen teslim aldım.
Yeni Adana Gazetesi 4 Aralık 2013 Çarşamba
YEDEKSUBAY HALİL ATAMAN´IN SARIKAMIŞ ANILARI (2)
Değerli okurlar, bu hafta sizlere Birinci Dünya Savaşı Cephelerinde çarpışan binlerce üniversite öğrencisinden biri... Cepheden esarete tüm hissettiklerini sıcağı sıcağına kayda geçen bir yedek subay Halil Ataman´ın anılarının 2. kısmını sunuyoruz.
Halil Ataman ın İstanbul zabit karargâhından ayrılıp bölüğüne intikal etmesine kadar geçen süre 58 gündür. Yani iki ay. Bunun 20 günü Sivas ve Erzurum´da kendilerini cepheye götürecek araç beklemekle geçmiştir. 15 Hisan 1915´de 10. Kolordu 32. Piyade Fırkası, 94. Alay, 3. Tabur, 3. Bölüğünde görevi teslim aldığını belirtmiştik. Halil Ataman ın teslim aldığı birlik, Allahuekber Dağları nın gazap ve hışmından yakasını bin bir | zorlukla kurtarabilen 3. Ordudan artakalan 3´ü hasta, 22 asker, 16 tüfek, 7 kürek, 3 kazma, 3 karavana 17 kasatura ve bir miktar mermiden ibarettir. Rütbesi ise ?ihtiyat zabit namzeti1 Halil Ataman, göreve başladığı 15 nisan 1915 tarihinden itibaren düşmanla savaşmaya başlar ancak üstün düşman kuvvetleriyle savaşırken ayağından yaralanır ve 10 Haziran 1915 tarihinde hastaneye yatırılır. 3 Ağustos a kadar bölüğünden ayrı kaldı. Dönüş karlı dağların zirvesinedir.
?Tam zirvedeyiz. Bu yer öyle belalı ve amansız bir dağ başı idi ki, tam tepede öylesine yakıcı ve kavurucu bir fırtına esmekteydi ki sormayın. Yüzümüze savurduğu kar tanecikleri, mavzer kurşunu gibi değmekte ve bizlere göz açtırmamaktaydı. Bu yerde sabit ve hareketsiz durmak demek ölüm demekti. Askerlerime, "Eğer bu yerden sağ çıkmak istiyorsak karın üstünde, kıyamette, fırtınada hiç durmadan koşacağız, zıplayacağız, hiç olmazsa yerimizde sayacağız. Bunu yaparsak hem sabaha sağ çıkarız, hem de vazifemizi yerine getirmiş oluruz. Bu belalı yerde hareketsiz durmak ölümü çağırmak olduğundan kimse şüphe etmesin. Haydi kardeşlerim, haydi kurtuluş ancak böyle yapmamızdadır" diye yalvarırcasına rica ediyorum. Aynı zamanda birbirimizden on metre bile uzaklaşmak yok. Şayet ayrılırsan bil ki yoksun, kayıplardasın. Çünkü kudurmuş gibi uluyan azgın tipi yok edecek canlı ve cansız arıyor. Maalesef bütün çabalarıma rağmen bu imansız yerde, bir askerim dondu ve kaybettim."
Ben böylesine kaim kar tabakasını burada gördüm. Bilmeyenler, burasını karın dolduğu bir boğaz veya bir yer olarak düşünebilirler. Fakat hayır, burası dar bir yer değildi ki rüzgâr buraya kar doldur- sundu. Burası dağın tepesinde, zirvede dümdüz bir yer, yaylası bir düzlük. Bu yerde gördüğüm iki metreden daha yüksek kar tabakası beni şaşırtmıştı. Açılan yaya yolu 80 santim genişiiğindeydi. Bu geceyi, bu anlattığım zirvede ve kalın kar tabakasının üstünde geçirdik. Sabah olmuştu, öğleye kadar yine istihkâmcılarla çalıştık ama faydası yok. Yine yerimizde saymıştık. Bulabilmek için cephane sandıklarını boşaltıp yaktık, ama neremiz ısı- nabilmişti ki, belki ateşi görmekten dolayı, psikolojik bir ısınma olmuştur, insanoğlu çok tuhaf bir varlık, bu uçsuz bucaksız dağ başlannda ünsiyeti artırdığımız kar artık bizi üşütmüyor gibiydi, sanki dost olmuştuk. Ortalık ikindiye yaklaşıyor güneş batıya doğru meyletti. Etrafa bakınırken gözümüze sırtımsı, meyilli bir yer ilişti. Bunu görünce buranın hem meyilli, hem de sırt olması sebebiyle karın daha az olacağını düşündük. Hem de gayet güzel bir şekilde güneş alıyordu. Oraya gitmeye karar verdik. Düşe kalka, karlara bata çıka oraya tırmandık, haberleştik ve bütün tabur burada toplandık. Şimdi Karagöbek mevzilerine girdik. Fakat öyle bir müstahkem mevkii ki sormayın. Hey... Başımızdakiler, sizlere sesleniyorum! Bağırıyorum, haykırıyorum! Kahrolun, Ulu Allah ın gazabına uğrayın ve geberin diyorum, namussuz herifler! Size soruyorum, müstahkem mevkii diye getirdiğiniz bu yerin, neresi müstahkem mevkii, nerenin kilidi? Ce- nab-ı Hakkin özenerek halkettiği bu bulunmaz yerde, savunma yerinde, hani ne var? Hazırladığınız siperler hani nerede? Bizleri buraya niçin getirdiniz, dondurmak için mi? Bu insafsız kışın ortasında, buraya niçin getirdiniz? Hangi dulda ve hangi ıhdı (kuytu) yerde kalacağız? Tabiatın özene bezene yarattığı, bulunmaz müdafaa kalesinde barınmak için ne yaptınız, barınak olarak neler hazırladınız? Gelin gösterin varsa böyle bir hazırlığınız. Bütün yaratılanların laneti üzerinize olsun! Dilerim Allahtan, hem de tezinden, belanızı bulursunuz. Bakın görün, müstahkem mevkii diye getirildiğimiz bu belalı yerde, savunma hazırlığı diye bir tek şey yok. numunelik bir tane bile olsa hiçbir siper ve sığınacak yer olmadığı gibi, ne ıhdı bir yer, ne de örtülü bir yer bulunmamaktadır burada. Şarkın her yerinde olduğu gibi bolca kar var.
ERZURUM´DA HASTANEYE YATIYORUM
Hastayım, ateşler içinde kıvranıyorum. Demek ki dayanabilmenin de, tahammülün de bir haddi varmış. Doktor geldi, teşhisi hummâyiracia. Derhal hastaneye kaldırılmam gerekiyor. Bir kağnıya bindirdiler, yamçıma sarındım, Erzurum´a gidiyoruz. 2 Şubat 1332 (15 Şubat 1916) akşam karanlığı çökmek üzere iken, İstanbul Kapısı na yakın üureba Hastanesine geldim. Beni revire aldılar, bir de yatak verdiler. Koğuş çok kalabalıktı. Belki yirmi kişi vardı. Bu koğuş hastanenin dış kapısına yakın bir yerde, zemin katta idi. Sabah oldu, ne gelen var ne de soran. Doktor bir tarafa, kimseler yok ortalıkta. Kim kime, dum duma."
Bu arada Erzurum işgal edilme tehlikesiyle karşı karşıya kaldığından, sevk edilebilen hastalar Erzincan´a nakledilir. Halil Ataman 29 Mart 1916 tarihinde hastaneden taburcu edilerek 6 Nisan 1916 tarihinde kıtasına tekrar geri döner.
ESARET HAYATI BAŞLIYOR
1332 yılının 25 Temmuz (7Ağustos 1916) gecesi son bulmak üzere. Vazife başında devriye geziyorum. Karasu´nun öbür tarafından ve epeyce gerimizden birkaç el silah sesi geldi ve canı yanan birisinin çığlığı, "Vay anam!" feryadı duyuldu, Kulak kesildim; sesleri ayırt etmek mümkün değildi. Silah sesleri de kesilmişti. Şimdi ortalıkta hiçbir ses işitilmiyor belki iki ya da üç dakika sakin geçti. Tan karanlığı da ortalığa çökmüştü. İşte bu anda nereden çıktıkları belli olmayan, doludizgin Kazak süvarileri etrafımı sarmış ve beni çember içine almışlardı. Bir taraftan da, " teslim teslim!" diye bağın- yorlardı. Çaresizlikle çevreme bakınırken, bir de ne göreyim, sağımda solumda nöbette bulunanların hepsini toplamışlar, benim bulunduğum noktaya getiriyorlar. Şimdi bir esirdim ve hürriyetim bitmişti.
Bugün yazımızı Halil Ataman ın son sözleriyle bitiriyoruz.
"... O sorumlu insanlar ki kendilerini hiçbir zaman millet ve tarih önünde, huzurunda beraat ettiremeyeceklerdir.
Yeni Adana Gazetesi 11 Aralık 2013 Çarşamba
BİR TEĞMEN´İN DOĞU CEPHESİ GÜNLÜĞÜ
Değerli okurlar, bu hafta sizlere bir Teğmen ile bir Onbaşı´nın anılarını sunuyoruz ve böylece Sarıkamış´la ilgili yazı dizimize burada son veriyoruz. Gelecek haftadan itibaren gazetemizin 96. Kuruluş yıldönümü dolayısıyla ?ADI YEMENDİR? adlı yeni yazı dizimize başlayacağız.
TEĞMEN CELAL BEY´İN DOĞU CEPHESİ ANILARI
Celal Bey Birinci Dünya Harbinde Kafkas Cephesinde, Pasinler bölgesinde 28. Fırka´ya bağlı 83. Alay´ın 1. Tabur´unun 1. Bölük kumandanıdır. Defterde yazılanlar Mayıs 1915 tarihinde başlamakta ve Aralık 1915 ortalarına kadar gelmektedir.
Defter üç ana bölümden oluşmaktadır: 2 Mayıs´tan 6 Mayıs 1915´e kadar birlik Okomi´de (Pasinler´e çok yakın bir köy) bulunurken askere ve kıtaya yeni katılan acemilere yaptırılan eğitim müfredatı ve Celal Bey´in düşünceleri; 6 Mayıs´ta birliğin buradan hareket ederek İd (Narman) civarında harp vaziyeti alması ve buradaki hareketleri esnasında 29 Mayıs 1915´e kadar cereyan eden birlikler arası yazışma suretleri; 6 Haziran´dan itibaren Celal Bey´in yazmaya başladığı hatıraları, cephede düşmana karşı yapılan bir harekâtta yaralanması, geriye sevk edilmesi ve Erzurum´da hastanede geçirdiği günler, 13 Aralık 1915 tarihine kadar gelmektedir.
83. Alay, Kafkas Cephesinde Ruslarla yapılan savaşların çoğunda bulunmuş bir alaydır. 1. Dünya Savaşı´nda Doğu Cephesinde Ruslarla yapılan savaşlar, harbin hemen başından başlayarak oldukça geniş bir cephede, Rusya´nın ihtilal dolayısıyla birliklerini geri çekmesine kadar devam etmiştir. Belli başlı olarak: Sarıkamış (22 Aralık 1914-18 Ocak 1915), Tortum, Azap, Erzurum Savaşlarında (Nisan 1915 - Şubat 1916), Malazgirt ve Kılıçgediği Muharebelerinde (Temmuz - Ağustos 1915) 83. Alay´ın adı önemli olaylarla anılmaktadır.
Günlüğün, Üsteğmen Celal Bey´in hatıralarını yazdığı kısım 6 Haziran 1915´ten itibaren yazılmaya başlanmıştır. Celal Bey Ruslarla girdiği bir çatışmayı anlatırken, bölük düzeyinde ufak bir birliğin muharebesini gayet detaylı bir şekilde tasvir etmekte, savaşın en alt birimlerde ne şekilde yaşandığını gözler önüne sermektedir. Bizde savaş bilgileri genelde üst düzey komutanların bilgi ve belgelerine dayalı olarak ele alındığından, Celal Bey´in günlüğü bir teğmenin kaleminden farklı bir perspektif sunmaktadır.
Celal Bey´in yaralanarak geriye alınmasını ve tedavi sürecini anlattığı bölümler, Kafkas Cephesinde sıhhiye hizmetleri ve yaralıların durumunu bütün çıplaklığıyla ortaya koymakta, günün gerçeklerini yansıtmaktadır. Son bölümde ordu içindeki çarpık ilişkilere yapılan göndermeler ve günlük işleyişe dair sitemkâr söylemlerin, savaştaki askerin ruh halini yansıtması itibariyle, cephe hayatının farklı bir yanına işaret etmektedir.
?Bizim hastanedeki terzihanede Ordu Kumandanı iki kaput, birkaç kat askeri ve sivil elbise yaptırdı ve yaptırıyor. Diğerleri de aynı yolda.
Bizim hastane yalnız hastane değil, mezbaha, kavurma hane, dikiş hane. Özetle, bir alay hastanesi ile bir arada olmayacak işler bir aydan beri hastane bahçesinde yürütülüyor. Hastaneler için koyun kesilip kavurma yapılıyor. Medeni milletler mezbahalarını şehrin içine bile sokmazken bizimkiler, Ordu, Baştabibinin rızasıyla hastane içerisinde koyun kesiyorlar. Müdür denilen zat, dalkavukluğu sayesinde kendinin çok iş gördüğünü anlatmak için olmayacak işleri üstleniyor. Sonra da hastalara bakmak yok. Kaşıklar pis, yemeklerin içerisinde her şey mevcut. Ordu Baştabibi Tevfik Salim Bey de hastane içinde yatıp kalkıyor. Adam olamamamıza sebep arıyorlar. Gelsinler, vazifesizliği burada görsünler.?
ONBAŞI ALİ RIZA ETİ´NİN SARIKAMIŞ ANILARI
Ali Rıza Eti (1887-1950) Erzincan´ın Kemaliye ilçesinde doğdu. Eğin´in tanınmış ailelerinden Hacı Ahigiller´dendir. Babası 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı´na (´93 Harbi) binbaşı olarak katıldı. Ali Rıza Efendi rüştiyede okudu. Birinci Dünya Savaşı başladığı sırada Eğin´de ticaretle uğraşıyordu. Sarıkamış Harekâtı´na seferberlik emriyle katılarak, ağabeyinin orduda sıhhiye müfettişi olması nedeniyle 102. Alay´ın İkinci Taburu´nun, Sıhhiye Bölüğü´nde onbaşı olarak görev yaptı. 3 Ağustos 1914-18 Şubat 1915 tarihleri arasında tuttuğu günlüğü, Eğin´den, Doğu Cephesi´nin Erzurum kesimine uzanan yürüyüşüyle, kimi zaman Rus sınırının öte yanına dek uzanan cephe savaşlarına dair ilk elden tanıklıklar sunar. Hatıraları cephe gerisindeki gündelik olaylar bakımından da zengin ayrıntılarla örülüdür. Sarıkamış´tan döndükten sonra ikinci Dünya Savaşı´na kadar Diyarbakır´da devlet memurluğu yapan Ali Rıza Eti, 1939 yılında İstanbul´a tayin edildi. Vefatına kadar İstanbul´da yaşamını sürdürdü.
Onbaşı Ali Rıza Eti, anılarında şöyle serzenişte bulunur: ?15 Kânunuevvel Pazartesi (1914) Erkenden çadırın kapısındaki yalvarma ağlama sesleri arasında dışarı çıktım. On bir asker can çekişiyor. Ah bu soğuk, uğursuz soğuk, elimizden bir şey gelmiyor, hepsi de hemşeri.
Doktor da çıktı, baktı baktı da başını yumruklamaya başladı. Ağlıyor, "Ne yapayım oğlum ben de sizin gibiyim. Bu halleri düşünmeyip de bu işe teşebbüs edenler kahrolsun" diyor. Zavallılara hiçbir yardım edilemiyor çünkü malzeme eksik. Birer birer ölüyorlar. Bu manzaranın asabımda yaptığı tesirleri tarif edemem. Düşündüm ve kararımı verdim. Bugün ve yarın olacak olan harbe katılacağım. Belki arzu ettiğim ölüme kavuşacağım. Belki de hatıram burada bitecek, kim bilir dağlar başında bin bir güçlükle yazdığım hatıracığımı kim alacak, ihtimal çürüyecek.
Yok, yok inşallah bir ele geçer de okunur. Ve benim gibi bedbaht bir askere acırlar. Sevgilisinden uzak âşıklar gibi boyunları burulmuş Kafkas doruklarının eteklerinde, esaret zincirleri altında inleyen kardeşlerimi görmeden öleceğim?
Değerli okurlar, sizlere yaklaşık 8 hafta boyunca yanlış bir zamanda, yanlış komutanların idaresinde yaşayanların sonu hüsranla biten Sarıkamış savaşı anılarını yayımladık. Daha önceki haftalarda da belirttiğimiz gibi Sarıkamış Savaşında Osmanlı ordusu kayıpları 60.000 kişidir.
Biz her Aralık ayında Sarıkamış´ta donan askerlerimizin yasını tutuyoruz. Yazı dizimize son verirken, vatanları uğurunda Sarıkamış´ta kaybettiğimiz askerlerimizi saygı ile anıyoruz, ruhları şad olsun.
Yeni Adana Gazetesi 18 Aralık 2013 Çarşamba
ERMENİ SOYKIRIMI YOKTUR DEMEK ARTIK SUÇ DEĞİL
Değerli okurlar. Ermeni konusuyla ilgili gerek İncirlik üssünün bulunduğu arazi için Amerika´da açılan dava ile ilgili gerekse soykırımın inkârını suç sayan Fransa için burada yazdığım yazılarımı hatırlarsınız. Son gelişmelerle birlikte Türkiye´nin bu konuda ne kadar hassas ve haklı olduğunu İşçi Partisi Genel Başkanı Doğu Perinçek´in Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde sonuçlanan davası göstermiştir.
Doğu Perinçek, 2005 yılında İsviçre´nin Winterhur kentinde düzenlenen konferansta, "Ermeni Soykırımı emperyalist bir yalandır ve soykırım yapmadık vatanımızı savunduk" dediği için İsviçre mahkemesince (Ermeni Soykırımı İddialarını reddettiği gerekçesiyle) 90 gün hapis karşılığı ve her günü 100 İsviçre Frangı olmak üzere 9 bin İsviçre Frangı para cezasına çarptırılmış ve mahkeme bu cezayı 2 yıl tecil etmişti. Ayrıca verdiği gerekçeli kararda, Ermeni Soykırımı iddiaları için " tarihi olgu" tanımını yapmıştı.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Doğu Perinçek´in 2008 de İsviçre aleyhine açtığı davayı 17 Aralık 2013 günü sonuçlandırarak, İsviçre´nin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin düşünce ve ifade özgürlüğünü güven altına alan 10. Maddesine hükmetti.
AİHM, AÇIKLADIĞI KARARINDA
?Hassas ve tartışmalı konularda Fikir beyan etmek, ifade özgürlüğünün temel unsurlarındandır. Hoşgörülü, çoğulcu ve demokratik toplumu, totaliter yönetimler ve diktatörlük rejimlerinden ayıran da budur? ifadesi kullanıldı.
AİHM´in gerekçeli kararında şu görüşler öne çıktı:
?Soykırım? ifadesi, bir grubu tamamen ortadan kaldırma amacı güdülmesi halinde kullanılabilir.
Yasal olarak tanımlanmış Soykırım mefhumunu kanıtlamanın kolay olmadığı aşikâr. Mezkûr olayla ilgili tarihi araştırmalar tartışmaya açık ve halen tartışılıyor. Bunun üzerinde uzlaşma sağlamak mümkün olmayabilir.
Ermeni soykırımı iddialarım resmen tanıyan ülkeler de bunu inkâr eden şahısları mahkûm edebilecek ya da yaptırım uygulayabilecek yasaları çıkartamadılar.
Bu ülkelerin bu konuda yasa çıkartamamasının temel hedefi, ifade özgürlüğüne saygı ve henüz açıklığa kavuşturulmamış konularda farklı düşünenlerin korunarak yapıcı tartışma ortamına katkı sağlanmasıdır.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, şok edici ya da rahatsızlık verici1 ifadelerin dahi özgürlük kapsamında değerlendirilmesini öngörmektedir. Doğu Perinçek, Tehcir ve katliam yapıldığını hiçbir zaman inkâr etmiyor. Fakat bu olayların soykırım olarak nitelendirilemeyeceğini söylüyor.
Bu yaklaşım Ermeni halkına karşı nefret oluşturma amacı taşımaz. Dolayısıyla olayların mağdurlarının tahkir edilmesi de söz konusu değil. Perinçek, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi tarafından güvence altına alınan ifade Özgürlüğünü kötüye kullanmamıştır.
Davayla ilgili İsviçre makamlarının belirttiği, "akademik camiada ve birçok ülke kanunlarında 1915 olayları soykı-ırım olarak tanınmaktadır" şeklindeki savunma doğru değildir. Dünya üzerin-ı- deki 190 ülkeden sadece 20 si soykırım iddiasını resmen tanımıştır.
AİHM, karar bağladığı Perinçek davasında, Hrant Dink in 2010 yılında sonuçlanan AİHM deki davasını emsal aldı. " Türklüğe hakaret ettiği" gerekçesiyle yazdıklarından ötürü yargılanıp mahkum edilmesini " demokratik bir toplumda gereksiz bir ceza" olarak değerlendirmiş ve Türkiye´yi mahkum etmişti. AİHM, bununla birlikte "demokratik bir toplumda tarihsel olaylar özgürce tartışılmalıdır" hükmünde bulunmuştu.
Konuyla ilgili olarak Doğu Perinçek, 19 Aralık 2013 tarihli Aydınlık gazetesinde, bu karala ulaşılan hedefleri şöyle açıklıyor:
1- "AİHM, Ermeni Soykırımı iddiasının Avrupa da tartışılmasını özgürleştirmiştir. "Ermeni Soykırımı emperyalist bir yalandır" saptamasını, düşünceyi açıklama özgürlüğü çerçevesi içinde karar bağlamıştır.
2- Ermeni soykırımı iddiaları konusunda gerçeği saptamak mahkemelerin ve parlamentoların yetkisinde değildir. Bundan sonra AİHM´nin kararı nedeniyle hiçbir Avrupa ülkesinin parlamentosu böyle bir karar alamayacaktır. Alınan kararlar ise, artık hukuken çöplüktedir.
3- AİHM, Ermeni olayları konusunda soykırım oldu ya da olmadı diye bir hükme varmadığını söylüyor. Bu da bizim tezimizdir. AİHM kararı Ermeni soykırımı iddiasının uluslar arası hukuktaki temelini yok etmiştir.
AİHM Kararları, Avrupa devletlerinde bağlayıcıdır. Yalnız yargıyı değil, Avrupa Konseyi üyesi olan bütün devletlerin yasama ve yürütme organlarını da bağlar. Bu açıdan sorun çözülmüştür, uygulama için hukuki dayanak elde edilmiştir.
Konuyla ilgili olarak İsviçre basınında Bilick ve Heue Zürcher Zeitug gazeteleri "Hassas konularda özgürce fikir ifade etme özgürlüğü hukukun en temel özelliklerinden biridir. İfade özgürlüğü, demokratik ve çoğulcu toplumları, diktatör ve totaliter rejimlerden ayırır ve İsviçre hukuku AİHM nin bu kararından ders çıkarmalıdır"
CHP Genel Başkan yardımcısı Faruk Loğoğlu, alman karar nedeniyle "Doğu Perinçek i kutluyor ve teşekkür ediyoruz" dedi.
MHP Grup Başkanvekili Yusuf Halaçoğlu " Önümüzde Ermeni iddiaları ile ilgili önemli bir dönem var. Bu dönemde bu karar işe yarayacaktır.
Emekli Büyükelçi Onur Öymen Bu karar " Soykırım yoktur" demeyi suç olmaktan çıkartan bir hukuki zemin yarattı.
Konuyu toparlayacak olursak, ülkemizin Ermeni konusunda kazandığı bu dava 3. Mahkeme kararıdır. Önceki kararlar, 8 Mart 2012 tarihli gazetemizde yazdığım gibi: 1- Amerika da açılan İncirlik üssünün bulunduğu arazi ile ilgili yaklaşık 100 milyon Amerikan doları talepli davadır. Davaya son noktayı, San Francisco Temyiz mahkemesinin oy birliği ile aldığı " Dışişleri Doktrinine göre Federal yetkiye müdahale eden Eyalet yasaları etkisizdir" diyerek dava açan Ermenileri haksız bulmuştur.
2- Fransa´da soykırımın inkârını cezalandıran yasasının Fransa Anayasa Konseyince iptalidir.
Yukarıda işaret ettiğimiz Perinçek kararı ve diğer davalar Ermeni Emperyalist Soykırım ı yalanlarına ülkemizin bütün kişi ve kurulularıyla hukuk yoluyla direnmesi halinde kazançlı çıktığı ve çıkacağıdır. Haklı oldukları gerekçesiyle dünyayı ayağa kaldırmaya çalışan Ermenilerin neredeyse 100 yıl önce olmuş olaylar için bu kadar zamanda uluslararası yargıya müracaat etmeye cesaret edememekte, nafile yere bir takım ülkelerin parlamentolarından ülkemizi suçlayıcı karalar çıkartmayla uğraşmalarıdır. Türkiye bu konuda haklıdır, korkacak bir şeyi yoktur ve uluslararası hukukta, olmayan bir soykırıma var diyemeyecektir.
Yeni Adana Gazetesi 21 Aralık 2013 Cumartesi
YEMEN´E TÜRKLER MEZARLIĞI ADI VERİLDİ
Sayın Ahmet Erdoğdu, gazetemizde yayımlanacak olan yeni yazı diziniz
"GİDİP DÖNEMEYENLERİN HİKAYESİ:ADI YEMEN´DİR" konusunda sizinle bir söyleşi yapalım istedik. Bizi bu konuda bilgilendirirseniz seviniriz.
-Neden Yemen?
Yemen´i önce hepimizin dinlediğimizde içimizi yakan türküsü ile biliriz. Biraz daha araştırdığımızda görürüz ki türküsündeki gibi gidenin dönmediği, dönemediği, o zamanki Başkent İstanbul´a çok uzak bir yer. Ayrıca Yemen´i hep isyanlarla, ölümlerle gündeme gelmiştir. Ben de, gazetemizin kuruluşunun 96. Yılında bilinmeyen Yemen´ i okuyucularımıza anlatmayı , seçtim.
-Konumuza başlarken bu yazı dizisini ilkokul öğretmeninize adamanız dikkatimi çekti. Önce oradan başlayalım.
İlkokul öğretmenim Arif Gannemoğlu ile okuldan mezun olduktan 49 yıl sonra görüştük. Bana ilkokul 1. Sınıfta i iken yani 54 yıl önce okula gelen müfettişin ?sınıfta bir öğrenciyi kaldırın bana, ?baba bana bal al diye yazsın? dediğini, öğretmenimin de bunu benimyazmamı istediğini anlatmasıdır. Burada, ilkokul öğretmenim benim yıllar içinde unuttuğumbir olayı çok net bir sekilde hatırlıyor ve bana da hatırlatıyordu.Burada dikkat çeken öğretmenimin öğrencisiyle ilgili bir anıyı bu kadar güzel bir şekilde hafızasına yerleştirmiş olmasıdır.
-Gelelim Yemen´e
Yemen bilindiğigibi Kızıldeniz´in batısındaArap Yarımadasının Güneybatı ucunda, Hint okyanusuyla Kızıldeniz´i birbirine bağlayan Babül Mendep Boğazı´na hakim bir konumdadır. Yüzölçümü 550 bin metrekare, bugünkü nüfusu yaklaşık 25 milyon ve başkenti Sana dır.
-Yemen Osmanlı İmparatorluğu topraklarına nasıl katıldı?
Yavuz Sultan Selim, 1514´te Çaldıran Savaşını kazandıktan sonra 1517 yılında Kahire´ye girdi ve Memluk saltanatına son verdi. O dönemde Yemen i Mısır´a bağlı Emir İskender yönetiyordu. Emir İskender, padişaha bağlılığını ileterek padişah adına bir hutbe okuttu. Böylece Osmanlının Yemen sorunu da başlamış oldu.
-Yemen´de önce Portekizliler sonra İngiltere, İtalya ve Fransızlara karşı verilen mücadelenin sebeplerinden bahsedermisiniz?
Osmanlı Yemen´e hep Kutsal toprakların (Mekke, Medine´nin) Hıristiyanların eline geçmemesi" noktasından bakmıştır. Yukarıda saydığımız devletlerle yapılan mücadeleleri yazı dizimize bırakalım.
Bu arada şimdilik söyleyeceklerimiz şöyle: Osmanlı Yemen´i idaresi altında tutabilmek için Yemen vilayeti ve 7. Orduyu kurmuştur. Yemen vilayeti, Asir, Hudeyde, Taiz, Cebel-i Hiraz sancaklarından oluşmaktadır.
Yemen de isyan edenler kimlerdi?
Yemen´de isyan genelde Müslümanlığın bir kolu olan ve Hz. Ali´nin soyundan geldikleri gerekçesiyle Osmanlı halifesini, halife kabul etmeyen Zeydi´ler kaynaklıdır.
-Biraz da Osmanlı´nın Yemen e gönderdiği komutanlar- dan bahsedelim.
Osmanlı Yemen´e hakim olabilmek için, içinde Ahmet İzzet Paşa, İsmet İnönü, Rauf Orbay, Ali Fuat Erden, Ahmet Fevzi Paşa, 1909 Adana isyanını bastıran Mehmet Ali Bey, Kuyu- cu Murat, Kasap Osman gibi bir çok komutanlarını göndermiştir. Örneğin, İnönü Yemen´de 3 yıl kalmıştır. Bu arada İnönü hatıralarında da anlattığı gibi Klasik Batı müziğine olan sevgisi Yemen yıllarından kalmadır.
-Yemen olaylarında Adana´nın rolü nedir?
Adana gerek iklim özellikleri ve gerekse Karadeniz, Marmara ve Ege´ye göre yakınlığı itibariyle Yemen´e gönderilecekler için daha öncelikli olmuştur. Adana Redif tugayı, Yemen isyanları nedeniyle 3-4 yıl önce gönderilip döndüğü Adana´dan yeni bir isyan ile tekrar gönderilmiştir. Adana Tugayı içerisinde Mağara, Feke, Kozan, Misis taburları vardı. Genelde her tabur mevcudu 200 kişi kadardı.
-Pek Adanalı şehitlerimiz?
Konuyla ilgili olarak Mili Savunma Bakanlığı Arşiv Müdürlüğünden Yemen´de şehit olan Adanalıların ismi tespit edilenlerin bilgilerini aldım Bu bilgileri yazı dizimizde yayımlayacağız.
-Şehit konusu açılmışken gidip dönemeyenlerin sayısı hakkında ne dersiniz?
30/11/1921 tarihli İctihad dergisine göre bu sayı 1 milyondur. Ama genel kabul daha azdır. Burada dikkati çeken bir şeyi söyleyeyim. Yemen coğrafyasının 20. Yüzyıl başındaki adı ?Makbarat Al Etrek? yani ?Türkler Mezarlığı?dır.
-Bu konu açılmışken Yemen´de ölümler neden kaynaklanmıştır?
İşte şimdi can yakan soruyu sordunuz. Ben son senelerimi tarih araştırması yaparak geçirdim. Bildiğiniz gibi Ermeni konusunda bir kitabım ve 1. Dünya Savaşı sonundaki geçen yıl gazetemizde yayımlanan ?Belgelerle Mondros´tan Lozan´a ? adlı yazı dizim nedeniyle çok araştırma yaptım. Yaptığım araştırmalar sırasında beni bu derece yakan bir sorunla karşılaşmadım. Buna Çanakkale ve Sarıkamış savaşları da dahildir.
Yemen´deki ölümler konusunda şimdilik söyleyeceklerim şunlar:
VAPURLAR: Yemen´e askerler vapurlarla götürülür. Vapurların çoğunluğu uzun bir sefer için askeri birliklerin nakline elverişli değildir. Yemen´de askerler için hayvanlar da gerekli olduğu için askerlerle hayvanlar aynı vapurlarla seyahat ediyorlardı.
BESLENME: Karadeniz iskelelerinden toplanan askerler Süveyş Kanalında beklemeden geçerlerse 1 ayda Hudeyde limanına varırlar. İskenderun´dan binenlerse 12-13 günde. İşte bu askerlere verilen küflü peksimet, peynir ve zeytin nedeniyle yetersiz beslenmeden dolayı; Karadeniz´den çıkan bir gemi daha İstanbul´a geldiğinde ağır hasta 14 asker İstanbul´da. Beyrut´a uğradığında 50 Asker burada hastaneye yatırıldı. Kızıldeniz´in sıcağından Humma´dan 13 asker vefat etti. Hudeyde´ye vardığında 26 askerde orada vefat eder. Hudeyde´de birliklerine sevkine kadar 11 askerin daha vefat etmesiyle bir seferde gemideki askerlerden 64 asker hastaneye yatırılmış 50 asker vefat etmiştir.
Şimdi gelelim Hudeyde´den Sana yoluna. Burası bugün 217 Km´dir, bu yolu asker 5-6 gün gibi bir sürede alacaktır. Önce çöl sonra 2000 metrelik bir dağ çıkılacak tekrar inilecek ve tekrar çıkılacaktır. Yetersiz beslenme sonunda gücünün sonuna gelen asker o yokuşları çıkamayacaktır. Boşuna Yemen türküsünde ?Yolu yokuştur? denmemiştir. Netice itibariyle ölüm kesindir. Çölle dağ arasında günlük sıcaklık farkının 20 dereceyi bulduğu da göz önüne alınmalıdır.
SU: Yukarıda anlattığımız coğrafyada en çok ihtiyaç duyulan sudur. Su hem az bulunan hem bulununca mikrop kaynayan bir nesnedir.
SAĞLIK PERSONELİ: Birçok birliklerde sağlık teşkilatında eleman yoktur. Toplu birliklerde doktor var ilaç yetersizdir. Verilecek hasta sayısı çok olunca o da biter.
AÇLIK: Yemen´de ölümlerin bir başka nedeni de açlıktır. Açlıkla ilgili olarak Hasan Muhittin Paşa şöyle diyor: ?1904-1905 isyanlarında açlıktan ölen askerlerin sayısı 5000´dir. Bunları mürekkeple değil gözyaşıyla yazıyorum? Açlık nedeniyle birlikteki katırlar kesilmekte ancak askerin karavanasına giren et değil bunların kemikleridir. Çünkü subaylar etleri kendilerine ayırmaktadır.
Yemen konusunda buraya kadar anlattıklarımızda, isyanlarda ölen askerlerle ilgili bir husus bulunmamakta. Kısacası Yemen´deki askerlerimiz daha savaşmadan yollarda can vermektedirler.
Bu konuyla ilgili daha yazılacak ve söylenecek çok şey var ancak tüm bu olup bitenleri okuyucularımızla paylaşacağız.
-Yemen´le ilgili bize daha neler söyleyebilirsiniz?
Okuyucularımızın içini karartmamak için biraz da farklı konulardan bahsedelim. Yemen´i fethe gidenlerden Fevzi Paşa´nın işi uzayınca İstanbul Hükümeti haber salmış: ?Tez zamanda hakimiyeti sağlasın, imamı yakalasın, Yemen işini kökünden çözsün.? Emirlere sinirlenen Fevzi Paşa karşılık vermiş: ? Yemen imamı Kasımpaşa mahalle imamı değildir.?
Bir başka konu da Türkçemizde ?Şapa oturmak? diye bir deyim vardır. Kızıldeniz´de Şap adaları vardır. Yöreyi bilmeyen kaptanlar, gemilerini bu adacıklara oturtur ve hareket edemez. İşte Osmanlı da Yemen konusunda şapa oturmuştur.
Yemenli ulemadan İbn-ül Hatip Cemalettin, 1911 yılında İstanbul´da yayımladığı eserinde ?Yemen vilayetinin teşekkülünden bugüne kadar, askerden, ahaliden bir kan seli akmaktadır ki, Şap denizini kanlı bir deniz yoluna çevirdi. Araplar tevekkeli bu denize Kızıldeniz dememişlerdir.?
Süleyman Kani İrtem, ??Türk kanını emen Yemen çöllerindeki askerlerin hali hiçbir tarafla kıyas edilmezdi. Bunlar dünyanın en talihsiz insanları idiler. Yemen, Osmanlı devletinin kanı durmayıp akan yarasıydı? Devlet oraya Türk´ün parasıyla beraber canını da akıtıp gitmiştir.?
Falih Rıfkı Atay, Zeytindağı eserini şöyle bitirir: ?Yemen kahramanları ne yapıyor? Onlarla sulh vaktinden beri temas etmedik. Ara sıra Neccablar, uzak yerlerden köylere unutulmuş adamların sıhhat mektubunu getirir gibi, onlardan bize haber getiriyordu. Yemen´de harp edenler belki bizim bugünkü üniformalarımızdan, cephemizden, harplerimizden bile haberdar değildir. Yemen´i hiç bilmiyorum, belki güneşi Şeria güneşinden daha sıcak, çölleri Hicaz çöllerinden daha kuru, daha nihayetsizdir. Fakat bunun ne ehemmiyeti var? Her tarafta bir neslin kahramanları var. Kahramanlar için iklimler, düşmanlar, denizler ve karalar birdir.?
-Ahmet Bey, anlıyoruz ki anlatacaklarınız bitecek gibi değil. Biraz da bundan sonra yapacaklarınızla ilgili konuşalım.
Bu yazı dizisini hazırlarken bir taraftan da 15 yılı Afrika çöllerinde geçen emekli süvari bir yarbayın hayatını konu alan tarihi bir roman çalışmamı da sürdürmekteyim. Kısacası bir tarafta Yemen bir tarafta Fizan.
Yeni Adana Gazetesi 23 Aralık 2013 Pazartesi
GİDİP DÖNEMEYENLERİN HİKÂYESİ
ADI YEMEN´DİR ? 1
NİÇİN YEMEN?
Çocukluğumdan beri ?Adı Yemen´dir, gülü çemendir? diye başlayan türkünün benim gibi çevremdeki tüm insanları derin bir acıya boğduğunu da biliyorum. Bu nedenle, ?Giden gelmiyor, acep nedendir?? konusunda derinlemesine bir araştırma yapmak da şart oldu. Bu haftadan başlayarak gidip dönemeyenlerin hikâyesini size sunacağım. Bu yazı dizisini ilkokul öğretmenim Arif Gannemoğlu´na adıyorum.
30.11.1921 tarihli İctihat dergisine göre Yemen´e gidip gelmeyen bir milyon kişidir (1869´dan 1914´e kadar 45 yılda). Bu sayı kabul görmemiş, genel kabul gören dönmeyen kişi sayısı 300 bindir. Bu nedenle de Yemen´e o coğrafyada ?Makbarat al Etrek?, yani ?Türkler Mezarlığı? adı veriliyor.
Bugünkü yazımızda Yemen´in tarihî ve coğrafî özelliklerine girmeden Adana ile olan ilişkisinden başlayalım.
YEMEN OLAYLARINDA ADANA VE ÇEVRESİNİN ROLÜ
Yemen olayları sırasında sık sık isyanlar çıkmaktadır. Bu isyanların ana nedeni Hz. Ali´nin torunlarından geldiklerini ileri süren Müslümanların Zeydi tarikatına dayanan halkın Osmanlı halifesini değil, kendi imamlarını halife olarak kabul etmeleridir. Bu isyanları bastırmak için Osmanlı İmparatorluğu devamlı surette Yemen´e asker göndermiştir. Adana´nın buradaki önemi ise; gerek iklim özellikleri itibariyle gerekse Osmanlı İmparatorluğu´nun Karadeniz ve diğer uzak bölgelerine göre Yemen´e olan yakınlığıdır. Karadeniz´den Yemen´e gitmek üzere yola çıkartılan bir gemi, Süveyş Kanalı´nda beklemezse bir ayda, İskenderun´dan çıkan bir gemi ise 12-13 günde Yemen´in Hudeyde Limanı´na ulaşmaktadır. Bu nedenle tercih, Adana ve çevresi olmaktadır.
Yemen´e gönderilen Adana Redif Tugayı, oradaki görevini tamamladıktan sonra döner. Aradan üç-dört sene geçince yeni bir isyanda başvurulacak adres yine Adana Redif Tugayı´dır. Adana Tugayı içinde Mağara, Feke, Kozan, Misis gibi taburlar bulunmaktadır.
Şimdi size Adanalı bir askerin Çakıtsuyu´nun üst tarafında köyündeki annesi Emine Bacı´ya yazdığı mektuptan bir kısmını sunalım:
?Ana,
Bir buçuk-iki aydır, iskeleden iskeleye uğraya uğraya birçok şehir ve denizler geçtik. Sonunda Yemen denilen yere geldik. Sıcağı gelin de burada görün. Elime mendil sarmadan martininin namlusunu tutamıyorum. Bir asker on dakikadan fazla nöbet bekleyemiyor. Yere düşüp bayılmadık kimse yok. Burada bir yudum duru su, altından pahalı? Rüzgâr bile kaynar su gibi neremize dokunsa haşlıyor. Araplar, askerin kanını şerbet sanıyorlar. Bizim köyün yarısı yollarda hastalanıp kaldılar. İçimizden ölen de yok değil. Kimse duymasın ya, Fatma gelinin kocası da ölenler arasında. Gece nöbet beklerken zavallının karnını Arap, hançeriyle açıvermiş. Canımızı kadere bağladık. Yarın erkenden Cebel denilen kuru, katı, dikenli, kumluk taşlık bir yere gideceğiz. Orada Araplar yine başkaldırmışlar??
YEMEN´DE SAVAŞMADAN ÖLENLERİN ÖLÜM NEDENLERİ
Yukarıdaki askerimizin annesine yazdığı mektubunda da belirtildiği gibi Yemen´e asker vapurlarla götürülür. Vapurların çoğunluğu uzun bir sefer için askerî birliklerin nakline elverişli değildir. Yemen´de askerler için hayvanlar da gerekli olduğu için askerlerle hayvanlar aynı vapurlarla seyahat etmektedir. Vapurlarda yemek pişirilmesi mümkünken, buna müsaade edilmemektedir.
Beslenme konusunda askerlere verilen küflü peksimet: peynir ve zeytindir. Bu nedenle askerin yetersiz beslenmesinden dolayı uzun vapur yolculuklarında askerler hasta olmakta ve ölmektedirler. İlk iskele olan Hudeyde´de askerî hastane deniz kenarında fazla rutubetli bir ortamdadır. Hastaneye yatabilenler, temiz bir yatakta yatmaz, elbisesini değiştirmez, usulüne göre yemek yemez ise sonları ölümdür. Bu arada hayatta kalabilmek için hizmet etmesi için bulundurulan katır dâhil ne varsa kesilmektedir; ancak askerin karavanasına giren, kemikten başka bir şey yoktur. Yemen´de askerler ölürken açlıktan bir tek subay ölmemiştir. Açlıkla ilgili olarak anılarını yazan Hasan Muhittin Paşa, şöyle demektedir: ?Açlık, birçok facialara neden oldu. Tedbir alınmamış olması beş bin askeri açlıktan mezara gömdü??
Hudeyde´den başkent Sana´ya giden birliklerin çöl ve dağları geçmek, yokuşları çıkm