Uzun süre araştırdım, bilgileri topladım ve sanırım iki haftaya sığacak şekilde bir yazı hazırladım.
Halet Çambel’in 98 yıllık ömründe yaptıkları, ne Türkiye sınırlarına sığdırılabilir ne de sadece arkeoloji içerisinde değerlendirilebilir. Türk arkeolojisini yetiştiren kişi diyebileceğimiz Halet Çambel, adı hafızalarımıza kazınması gereken nadir insanlardan biri.
1916 yılında Berlin’de doğan Halet Çambel, daha sonra damgasını vuracağı arkeoloji bilimine ilk olarak 1935 yılında stajyer olarak katıldığı Alacahöyük kazılarında başladı.
Türkiye’nin ilk kadın bilim insanlarından biri olan Halet Çambel, Türkiye’nin Hititler üzerine ilk uzmanlarındandı. Aslında, hayatı boyunca sadece bir arkeolog olmanın çok ötesinde, çevreci, eğitimci, dilbilimci, öğretmen, mimar ve etnograf gibi birçok ünvana sahipti. Kendisi, bilime, sanata, kültüre, halka, Anadolu’ya ve tüm evrensel değerlere kendini adamış bir kişilik olarak tarihe geçti.
(Türkiye’den ve Dünyadan 10 Öncü Kadın Arkeolog)
2011 yılında kaleme aldığı bir yazıya “Halet Çambel’i anlatmak zordur.” diye başlayan Yaşar Kemal, onu şu sözlerle anlatıyor:
“Yer altını güne çıkarmak Halet’in büyük hüneriydi. Yer üstündeki insanlar da ondan yepyeni bir dünya öğreniyordu. Okuldan kaçan, gönderilmeyen kızları okula gönderiyordu. Halkın içinde o bir büyüydü.”
Gençlik yıllarında Halet Çambel. Henüz 20 yaşındayken Olimpiyatlarda Türkiye’yi temsil etmişti.
1946 yılında Kayseri-Adana arasında kalan bölgedeki Hitit eserlerini incelemek için Dr. Bossert ile Karatepe bölgesindeki kalıntıların ortaya çıkartılması, Halet Çambel’in kariyerinde bir dönüm noktası oldu. Burada yapılan araştırmalarda, Hitit hiyeroglifleri ve Fenike yazısının bir arada kullanıldığı görüldü. Bu keşifle birlikte, Fenike yazısı tercüme edilebildiği için, Hitit hiyerogliflerinin de çözülmesini sağlandı.
Ancak bu müthiş keşiflere ve bulgulara rağmen araştırma ekibi kazıları sonlandırdı. Ancak Çambel, kazıları kendi sürdürme kararı aldı. Karatepe-Arslantaş Höyüğü’nde Bossert tarafından başlayan kazı çalışmalarına 1952’den sonra Çambel sürdürdü.
(Antik Dünyanın En Güçlü 10 Kadını)
Karatepe’de ortaya çıkarılan arkeolojik buluntuların restorasyonu, korunması ve sergilenmesi için bir açık hava müzesi kurulmasına ön ayak oldu. Böylece Türkiye’de arkeolojik sit alanında koruma ve konservasyon çalışmaları yapan ilk arkeologlardan oldu. Türkiye’nin ilk koruma çatısını ve Türkiye’de ilk çıplak beton uygulamasını eşi Nail Çakırhan ile birlikte yaptılar.
Ancak Çambel’in Karatepe’de yaptığı işler arkeoloji ve mimarlıkla sınırlı değildi. Bölgede Halet Abla ya da Halet Bacı olarak da anılan Çambel, kız çocuklarının eğitimiyle, köylülerin sağlığıyla, geçim dertleriyle ve daha birçok şeyle ilgileniyordu.
Yazarken ve okurken ne kadar etkilendiğimi belirtmek isterim. Önümüzdeki haftaya yine, mütevazi, çalışkan ve sempatik tavırlarıyla göz dolduran Halet Çambeli anlatmaya devam edeceğim . Gururla…….
