Mayıs’ta atılan o adım bir milletin yeniden doğuşuna doğru yol alıyordu.
Kızkulesi’nin önünde kendisini bekleyen Bandırma Vapuru´na bindiğinde Paşa, yanında tüm bir ulusun umudunu taşıyordu.
Düşman zırhlıları arasında İstanbul'u terk ederken de arkadaşlarına şöyle diyordu:
"Bunlar yalnız demire, silah kuvvetine dayanırlar.
Bunlar hürriyet uğruna ölmeye karar verenlerin kuvvetini anlayamazlar. Biz Anadolu'ya ne silah ne cephane götürüyoruz; biz ülkü inanç dolu kafa götürüyoruz!.."
Aklında tek bir düşünce vardı:
“Efendiler, bu durum karşısında bir tek karar vardı. O da ulus egemenliğine dayanan, kayıtsız, koşulsuz, bağımsız yeni bir Türk Devleti kurmak.
İşte, daha İstanbul’dan çıkmadan önce düşündüğümüz ve Samsun’da Anadolu topraklarına ayak basar basmaz uygulamaya başladığımız karar, bu karar olmuştur.
Bu kararın dayandığı en güçlü muhakeme ve mantık şuydu: Temel ilke, Türk milletinin haysiyetli ve şerefli bir millet olarak yaşamasıdır. Bu ilke, ancak tam istiklâle sahip olmakla gerçekleştirilebilir.
Ne kadar zengin ve bolluk içinde olursa olsun istiklâlden yoksun millet, medeni insanlık dünyası karşısında uşak olmak mevkiinden yüksek bir muameleye layık görülemez.
Halbuki Türk'ün haysiyeti, gururu ve kabiliyeti çok yüksek ve büyüktür. Böyle bir millet esir yaşamaktansa yok olsun daha iyidir!...
O halde, ya istiklal ya ölüm!”
Ulu önder ve beraberindeki silah arkadaşları 19-Mayıs-1919´da Samsun´a vardıklarında, aslında, kurtuluşa ilk adımlarını atıyorlardı.
Ülkenin kaderini değiştiren, küllerinden var eden bir dönem başlıyordu.
Bağımsızlığa olan inancın kıvılcımı ateşleniyor, Samsun, adeta yeniden dirilişin ilk durağı oluyor, milli mücadelenin temeli Anadolu´da atılıyordu.
Hani demiş ya Cahit Külebi:
"Bir gemi yanaştı Samsun'a sabaha karşı
Selam durdu kayığı, çaparası, takası,
Selam durdu tayfası.
Bir duman tüterdi bu geminin bacasından
Bir duman
Duman değildi bu
Memleketin uçup giden kaygılarıydı.
Samsun limanına bu gemiden atılan
Demir değil
Sarılan anayurda
Kemal Paşanın kollarıydı.
Selam vererek Anadolu çocuklarına
Çıkarken yüce komutan
Karadeniz'in halini görmeliydi.
Kalkıp ayağa ardı sıra baktı dalgalar
Kalktı takalar,
İzin verseydi Kemal Paşa
Ardından gürleyip giderlerdi
Erzurum'a kadar..."
Ve Samsun´da öyle bir bağımsızlık ateşi yandı ki bir ulusun var olma mücadelesiyle birlikte işgal edilmiş bir ülkeden, ümidini yitirmiş, yokluk içindeki bir milletten yepyeni bir vatan yarattı.
Bir başlangıçtı 19-Mayıs. Sancılı bir dönemden geçen ülkemizin yeniden doğuşuydu.
Yıllar sonra, kendisine doğum gününü soranlara, 19-Mayıs, benim doğum günüm, demesi bundandı.
Bir milletin, bir ülkenin yeniden doğduğu tarihti ve bugünü, inancının tam olduğu gençlere armağan etti.
“Son sözlerimi özellikle memleketimizin gençliğine yöneltmek istiyorum.
Gençler!
Cesaretimizi artıran ve sürdüren sizsiniz. Siz almakta olduğunuz terbiye ve irfanla, insanlık meziyetinin, vatan sevgisinin, fikir hürriyetinin en kıymetli timsali olacaksınız.
Ey yükselen yeni nesil!
Gelecek sizindir. Cumhuriyeti biz kurduk. Onu yüceltecek yaşatacak olan sizsiniz.
Bu konuşmamla, millî hayatı sona ermiş sanılan büyük bir milletin bağımsızlığını nasıl kazandığını ve bilim ve tekniğin en son esaslarına dayalı, millî ve çağdaş bir devleti nasıl kurduğunu anlatmağa çalıştım.
Bugün ulaşmış olduğumuz sonuç, yüzyıllardan beri çekilen millî felâketlerden alınan derslerin ve bu aziz vatanın her köşesini sulayan kanların bedelidir.
Bu sonucu, Türk Gençliğine emanet ediyorum…”
