Bizim coğrafyalara uzak görünse de Polonya ile aramızda geçmişte belki de bugünden daha yakın ilişkiler yaşanmış gibi.
35 yıl sonra yeniden ziyaret ettiğim tarihi Krakow’daki her biri ayrı araştırma başlığı olabilecek Türk izlerini kısaca hatırlatmak istiyorum.
Krakow’da tramvaylara adımımı attığım anda dikkatimi çeken ilk şey koltukların üzerindeki motif oldu. At üzerinde, miğferi hilalli bizim tarafları hatırlatan bir savaşçı figürü.
Bu işaretle bizden izleri izlemeye başlamıştım.
MOĞOLLAR
Cengiz Han’a bağlı Moğol ve Tatar askerleri 13. Yüzyılda Polonya üzerinden Macaristan’a yaptıkları seferlerde karargâhlarını Krakow düzlüklerine kurar.
Varşova Üniversitesi Şarkiyat Profesörü Öztürk Emiroğlu Moğolların bölge ahalisiyle etkileşiminde üç tespiti öne çıkarır.
Borazancı
Moğol Tatar akıncılar, istilaya karşı halkı meydandaki büyük kilisenin kulelerinden uyaran borazancıyı, ok atıp öldürür.
Sekiz asırdır Hazreti Meryem Kilisesinin kulelerinden her saat başı borazan sesiyle meydan selamlanarak, öldürülen borazancının anısı yaşatılır.
Ti sesi duyulduğunda sokak müzisyenleri, pandomimciler, dansçılar gösterilerine ara verip sessizleşir, meydandakiler kulelere el sallamaya başlar.
Laykonik
Moğol istilasına en organize şekilde Vistül nehrindeki kayıkçılar ve nehir işçileri direnir. Bu coğrafyaya yabancı olan istilacıları tuzaklarıyla yıldırıp içerlere püskürtmeyi başarırlar.
Kayıkçılar, akıncılarından ele geçirdikleri at ve Moğol kıyafetleriyle meydanları dolaşıp, halka zafer morali verir. Bu canlandırma şimdilerde her yıl tahta atlarla (laykonik) tekrarlanan neşeli coşkulu bir sokak şenliğine dönüşmüş.
Moğolların at üstünde, gürzlü, tepesi hilalli sivri miğferli laykon motifi, Krakow Belediyesinin kamu hizmeti olarak, tramvay ve otobüslerde gün boyu şehri dolaşıp, moral vermeye devam etmektedir.
Sanatçıların, ressamların ilgi odağı olan bu motif kartpostallarıyla, biblolarıyla şehrin sembolü haline gelmiştir.
Kireç Heykeller
Akıncıların istilasında, tacizden korkup ormana saklanan rahibeler topluca kurtuluş duasına başlar. Efsaneye göre duaları kabul olan rahibeler kireç taşından heykellere dönüşüp Moğol tacizinden korunur.
POLONEZKÖYLÜ ÇARTORİSKİ BEY
Polonya özgürlük mücadelesini başlatan Krakowlu Czartoriyski ailesi doğu kültürü ve Türklere büyük ilgi duymakta, diğer soylu aileler gibi sanata, kültüre büyük yatırımlar yapmaktadır.
Oğul Adam Çartoriski Türkçe öğrenmiştir. Aile Krakow’un en büyük özel müzesini kurar. En zengin bölümü bugün de büyük ilgi gören Türk eserleridir. Sanat değeri yüksek el yazması kitap, halı, zırh, kılıç, kalkan, üzengi gibi savaş ve at koşum aletleri ve bir otağ sergilenmektedir.
İstanbul’daki Polonezköy, adını Adam Çartoriski’den (Adampol) almıştır.
ÜZENGİ
II. Viyana kuşatmasında Avrupa güçlerine karşı hezimete uğrayan Merzifonlu Kara Mustafa Paşanın çadırındaki ganimetlerden bir çift işlemeli üzengi Kutsal Roma İmparatorluğunun zafer nişanesi olarak Polonya kralı tarafından Krakow’a getirilir.
Teki Krakow Kraliyet Sarayında muhafaza edilen üzenginin diğeri Papa’ya saygı ve bağlılık mahiyetinde Kral tarafından Vatikan’a gönderilmiş.
MİNARELİ MALİKANE
Krakow’un yegâne minaresi Rajski ailesine aittir.
Baba Teodor Rajski, koyu Hristiyan kültürlü şehirde, Müslüman eşine jest olarak tarihi malikânelerinin tepesine minare ve mescit yaptırır.
Krakowlu Teodor 19. yüzyılda Rus işgaline karşı ayaklananlardandır. Ruslar duruma hâkim olunca canını kurtarmak için Osmanlıya sığınmıştır.
Osmanlıda askere yazılır, yüzbaşı rütbesine yükselir. 1877’de Balkanlarda Ruslara karşı savaşlarda kahramanlaşır. Emekli olunca Krakow’a döner. Eşi Müslümandır.
1890’larda oğlu Ludomil doğar. Ailenin Türklerle yakınlığı sürmektedir. Oğul Rajski de babası gibi Osmanlı askeridir. 1.Dünya Savaşında Çanakkale savaşlarında Mustafa Kemal’in teğmen rütbeli savaş pilotudur.
2. Dünya Savaşında Polonya Hava Kuvvetleri Komutanı olur. Savaş suçlusu ilan edilince İngilizlere sığınır.
GALİÇYA ŞEHİTLERİMİZ
Osmanlı Devleti, 1 Dünya Savaşındaki müttefiklerimiz Almanya ve Avusturya Macaristan imparatorluklarının talebi üzerine, Rus saldırılarını önlemek üzere Galiçya cephesine asker gönderir.
1916’da Türkiye’den tren seferleriyle Krakow’a intikal eden 33 bin Osmanlı askeri Moğollar gibi Krakow düzlüklerine yerleşip, buradan Ukrayna Galiçya cephesine seferler düzenler.
Rusya’nın durdurulamadığı Galiçya cephesinde 12 bin askerimiz şehit daha fazlası da yaralı düşer, Krakow hastanelerinde tedaviye alınır.
Şehitlerimizin hatırası Varşova Büyükelçiliğimiz ve Askeri Ataşeliğimizin girişimleriyle yaptırılan Krakow Rakowicki Mezarlığındaki Galiçya şehitleri anıtında yaşatılmakta.
VİSTÜL SULARI
Polonyalılar arasında sıkça anlatılan efsaneye göre Ukraynalı bir kâhin, Polonya ancak Türk askerleri Vistül nehrinde atlarını suladığında bağımsız olabilecek demiş.
Bu kehanetten yüz yıl sonra 1917’de Galiçya cephesinde savaşan Türk askerleri Vistül’de atlarına su içirdikten bir yıl sonra 1918’de Polonya yeniden bağımsızlığını kazanmıştır.
GÜNÜMÜZDE
Krakow’da başarılı Türkoloji çalışmaları yapıldığı söylenmekte.
Fahri Konsolosluğumuz var.
Toplu taşıma projelerinde Türk şirketlerinin adı geçiyor.
Türkiye-Polonya Dostluk Çeşmesi projesi ilerliyor.
Küresel şirketlerin Avrupa Merkezlerinin bulunduğu Uluslararası Krakow Business Parkta çok sayıda Türk genci çalışıyor.
Bizimkilere benzemese de çok sayıda kebap, döner var.
Kalkandelenli Makedon soydaş Latif’in Czerwone Maki (Gelincik) tramvay durağındaki dondurma dükkânı çok tutulmakta.
