Değerli okurlar, bu hafta sizlere Yemen denince akla ilk gelen kelime olan Kahve hakkındaki bilgileri aktaracağız. Bunun içinde önce Dr. İbrahim Abdülselam Paşa tarafından yazılan ?Yemen Seyahatnamesi ve Bitkisel Coğrafyası? adlı kitabından konuyla ilgili bilgileri ve ?Osmanlı Arşiv Belgelerinde Yemen? adlı kitaptan Padişah Abdülhamid´e gönderilen Yemen kahvesiyle ilgili bilgileri aktaracağız.
YEMEN KAHVESİ
Kahve: Kahvenin kökeni hakkında oybirliği yok ise de, hakiki çıkış yerinin Doğu Afrika´da bulunan Gallas ve Harar olması muhtemeldir. Kahvenin Yemen´e girişi, hicretten yaklaşık bir asır önce demektir. Bu mahsul, Arap Yarımadası´nın batı kısmında yani tropikal yağmurları ve deniz buharıyla, bir taraftan Taif hududuna diğer taraftan Hadramut´un batı sınırına kadar uzanan yerlerde yetişmektedir.
Kahvenin başlıca yerleri Vadi-i Li´a´nın üst kısmını oluşturan Kevkeban, Hıyali, Luheyye´nin doğu ve güneydoğusunda bulunan Cebel-i Milhan ve Cebel-i Huffâş etekleri, Vadi-i Serdâd´ın sağ kıyısı ve Cebel-i Huzur´un batı tarafıyla, Aynı adındaki vadinin menşeinde Haraz Cibâli, Vadi-i Serdâd ile Vadi-i Sehm´in arası ve Hudeyde´nin doğu ve güneydoğusunda bulunan Cebel-i Ber´ ve Cebel-i Rayme, Vadi-i Siyah´ın sol kıyısında Bilâd-ı Enes ve Beni Matar cebelleri, Vadi-i Rebyed´in sağ kıyısında ve Sab cebelleri, Aden ile Hays arasında Cebel-i Re´s ve Taiz ile Moha arasında Cebel-i Habis ve Bilâd-ı Hicriye. Sonuç olarak Aden´in kuzey ve kuzeydoğusunda bulunan Hadramut arazisi ile Yafe nahiyesidir.
Yemenin çeşitli noktalarında yetişen kahveler, benzerleri gibi, aynı makbul niteliklere sahip olmadıklarından bilumum mahsuller arasında en gizli farkı ayırt etmek şanından olan ticarî işlemler, Yemen kahvesini birçok kısımlara bölmüştür.
Söz konusu kısımların nitelikleri ve ticarî kıymetleri bakımından başlıca beş sınıfta toplanabilmeleri mümkündür.
Birinci sınıf kahve, Matari, Haymi ve Haraz adlarıyla bilinen üç kısımdan oluşur.
Matari denilen Beni Matar kahvesi, lezzet ve kokusu dolayısıyla bilumum kahvelerin en üstünü olup buna yerel deyişle "lü´lü-i Yemen" dahi denilir. Bu kahvenin tanesi küçük ve kırık, rengi açık yeşildir.
Bundan sonra Haymi denilen Ar ve Mufahhak kahvesi ve onun ardından Sa´fan, Bent İsmail, Beytü´l-müd´i taraflarıyla Nefs-i Haraz kahvesi gelir. Haymi ve Harazi kahvelerinin taneleri Benî Matar kahvesinden daha büyük ve daha muntazam ise de nefasetçe ondan aşağı bulunmaktadır.
İkinci sınıf "Şarkî" denilen Cebel-i Şark ve Enes kahvesidir. Bu sınıf kahvenin tanesi gayet muntazam ve oval biçimde olup her tane biçim ve hacim olarak birbirine benzer. Şark kahvesi cidden güzel bir kahve ise de son yıllarda sözü edilen yöre zirai hasadın ardından kahveyi alelacele kabuğundan ayırarak pazara çıkarmaya başlamış olduklarından bugünlerde bu sınıf kahve, eski rağbet ve nefasetini kaybetmiştir. Çünkü hangi cins ve türden olursa olsun kahvenin nefaseti, en az altı ay kadar kabuğuyla beraber kurumaya bırakılmasıyla ortaya çıkacağından iltifat ve terbiye yöntemine ilişkin bu hususun ihmali, ne yazık ki söz konusu yöre kahvesinin nefaset ve rağbetinin sürekli azalmasına neden olmuştur.
Üçüncü sınıf Şâmî denilen kahvedir ki, Hacce kazasıyla Şevde ve Havlanü´ş-Şam´m Razih dağında yetişir. Affar ve Beyt-i Kadem´de çıkan kahve de ticarî kıymetlerinin eşitliği sebebiyle bu sınıfa katılabilir. Bu kahvelerin taneleri genellikle bir küre biçimindeyseler de yalnız Affar´da yetişen kahve biraz oval biçimlidir.
Dördüncü sınıf Adinî denilen kahvedir ki, Adin kazasıyla Taiz havalisinde ve Ebû Hicriye kazalarında yetişen bütün kahveler bu sınıftan addolunur. Bunlar gerek kıymet ve gerek nefasetçe Yemen kahvesinin diğer sınıflarından aşağı olup kısmen Aden ve kısmen Moha yoluyla Avrupa´ya sevk olunmaktadır.
Beşinci sınıf, Ber´, Huffaş ve Milhan nahiyeleriyle, Hacûr ve Rayme kazaları gibi Tihame ile Serra dağ sıraları arasında kalan yerlerde yetişen kahvelerdir.
Bunlardan Rayme kahvesi kıymetçe Adeni denilen kahvelere eşit ise de Hacûr, Huffâş, Ber´ ve Milhan´m kahveleri Yemen kahvesinin cidden en aşağı sınıfı sayılır. Bununla birlikte bu kahveler bile, Amerika´nın en birinci mahsulü olan Martinik kahvesi piyasalarda nihayet dört kuruşa satılırken, yedi sekiz kuruştan aşağı düşmez. Bütün bu ürünleri içeren söz konusu niteliklerin üstünde Yemen´de pek az olarak yetişen bir cins kahve daha vardır ki, bu kahve yalnız mahsulün değil bütün cihanda yetişen kahvelerin rağbet ve nefasetçe bir seçkin incisi hükmündedir. Asir´de Gamed kazasında yetişen işbu kahvenin taneleri küresel ve inci tanesi gibi birbirinin aynıdır.
OSMANLI ARŞİV BELGELERİNDE PADİŞAH´A YEMEN KAHVESİ GÖNDERİLMESİ
1901 yılında Yemen´in Bilâd-ı Büstan Nahiyesi´nde bulunan Matar Kabilesi´ne ait arazide "Matari" adıyla bilinen iyi cins kahveden ve Haraz Kazası´na tabi Irr Nahiyesi ile Anes Kazasına bağlı Cebelişşark Nahiyesi dahilindeki "Macel ibni Salim" adlı mahallerde üretilen birinci sınıf kahveden 400 okka (512,8 kg.) özel ambalajlama yöntemleri ile hazırlanarak Padişaha takdim edilmek üzere gönderildiği.
Mâbeyn-i Hümâyûn-ı Cenâb-ı Mülûkâne Cânib-i Alîsi´ne takdim kılınan kahvenin pusulası: Merkez-i vilâyete mülhak Bilâd-ı Büstan Nahiyesi´nde vâki Benî Matar Kabilesi´ne mahsus arazide hâsıl olan ve "matari" nâmıyla ma´rûf bulunan cinsindendir. Kahve tüccarının ifadâtına ve kullarının da tecârübine nazaran birinci derecede âlâdır.
Numara Torba Kahve
(Aded) (Atîk Okka)
1 1 40
2 1 40
3 1 40
4 1 40
5 1 40
5 200
Merkez-i vilâyete tâbi Haraz Kazası muzâfâtından Irr Nahiyesi mahsulünden olup Yemen kahvesinin kezâlik birinci derecede a´lâ addolunan envâ´ındandır.
6 1 40
7 1 40
8 1 40
9 1 40
9 360
Merkez-i Vilâyete tâbi Anes Kazası mülhakatından Cebelişşark Nahiyesi dahilinde vâki "Macil ibn-i Salim" nâm mahallin hasılatından ve buralarca kezâlik birinci derecede a´lâ addolunan envâ´dandır
10 1 40
10 400
Evvelâ, Bâlâda arz u terkîm olunan kahve mücedded ve yıkanmamış patiskadan imal edilen torbalara konuldukdan ve her torbanın üzerine kezâlik aynı patikadan ma´mûl ve diğer bir torba geçirildikden sonra ağızları güzelce bağlanmışdır. Ba´dehû ağzından bağlanmak ve dikiş yerlerinden geçirilmek şartıyla bir torbası renkli iplikle tekrar seyrekçe dikilip ipliğin iki ucu torbaların ağzına ve diğer iki ucu altına götürülmüş ve iplikler sarı tenekeden ma´mûl kutular içine alınarak kırmızı mumla ve mühr-i zâtî-i ubeydânemle temhîr olunmuş ve yolda bozulmamak mütalaasıyla teneke kutular yine aynı tenekeden ma´mûl birer kapak ile kapadılmışdır.
Saniyen, Patiska torbalar ber-minvâl-i ma´rûz dikilip temhîr edildikden sonra yeni zenbillere sarılıp her tarafı dikilmişdir.
Sâlisen, Torbalar ber-minvâl-i ma´rûz zenbillere sarılıp dikildikden sonra sarı balmumundan müced-deden ve mahsusan imal edilen muşamma´lara sarılmış ve güzelce kalın sicimle bağlanmışdır.
Muşamma´ın patiska torba üzerine sarılması emr u iş´âr buyurulmuş ise de Bahr-ı Ahmer´in şiddet-i harareti hasebiyle muşamma´daki mumların biraz erimesi ve patiska torbalardan kahveye geçmesi vârid-i hâtır-ı ubeydânem olduğu cihetle buna mahal kalmamak üzere patiska torbalar evvelâ zenbillere ve ba´dehû muşamma´ ve ba´dehû kalın ve mücedded çuvallara vaz´ olunmuş ve çuvallar kalın sicimle dikilip uçlarına postahânelerde müsta´mel kurşun damga vurulmuşdur.
Râbi´an,Tefrîk-i cins için vaz´ olunan numaralar patiska torbalara siyah mürekkeble ve rakamla tahrîr olunmuşdur.
Fî 1 Mayıs sene [1]317 / [14 Mayıs 1901]
Yemen Valisi
Hüseyin Hilmi
Değerli okurlar, bugünkü yazımızı bir Yemen türküsüyle bitiriyoruz.
Kahve Yemen´den gelir/Çayır çemenden gelir.
Al yanak pembe dudak/ Her gün hamamdan gelir?
Elinde ayağında Acem kınası/ Gidip gelin getirsin oğlan anası?
Devam Edecek
