TARİHTE BU HAFTA (2) TUĞGENERAL ZİYA YERGÖK´ÜN SARIKAMIŞ ANILARI (1)

Tuğgeneral Ziya Yergök, hemşehrimiz CHP eski Adana milletvekili avukat Ziya Yergök´ün amcasıdır. Amcasının ölümünden sonra doğduğu için aile yadigarı bu isim kendisine verilmiştir.

Tuğgeneral Ziya Yergök´ü daha iyi tanıyabilmek için anılarını kitaplaştıran Sami Önal, tarafından kitapta aktarılan yaşam öyküsünden kısaca söz etmekte yarar var.  

?Ziya Yergök, 1877´de Artvin´in Yusufeli ilçesine bağlı Aşağı Hod köyünde doğdu. Babası Çito lakaplı Ahmet Usta, annesi Es­ma Hanım´dır. Altı yaşına kadar köyünde yaşamış, daha sonra Er­zurum´a taşınmışlardır. Ziya´nın medresede başlayan eğitim ve öğ­renimi kendisine pek bir şey kazandırmamış, bu yüzden arkadaş­larının da okudukları rüştiyeye geçmiştir. Ortaokul yerine geçen rüştiye ve lise karşılığı olan idadinin parlak öğrencilerinden sayı­lan Ziya birinci sınıfta iken dilekçe vererek askeri liseye yatay ge­çiş yapmıştır. Askeri lise Ziya ya göre çok disiplinsiz bir okuldur. Ancak burayı da ödüller alarak başarıyla bitirir ve İstanbul Harp Okulu´na girmeye hak kazanır. At sırtında Trabzon´a, oradan da deniz yolu ile İstanbul´a giderler. Harp Okulu´nda çok sıkı bir öğ­rencilik döneminden sonra 1900´de pekiyi derece ile mezun olur, Harp Akademisi´ne girer. 1902´de de burayı mümtaz yüzbaşı ola­rak bitirerek kurada Erzincan´ı çeker. Erzincan´daki görevi 4´üncü Ordu, 8´inci Nişancı Taburu, 3´üncü Bölük Komutanlığı´dır. Bu dönem, çok hareketli ve çeşitli aşamalardaki işleri öğrenmekle ge­çer. 1908´de Dersim´de çıkan isyan üzerine Neşet Paşa komutasın­daki birliklere bölüğü ile katılır, orada dört ay kalarak birçok tatsız olaylara tanık olur.

Ziya Bey 1909´da kolağalığına terfi ederek Zara´da bulunan bir ihtiyat taburu komutanlığına atanır. Ancak tayin yeri değiştirile­rek Erzurum´daki 7´nci Tümen´e gönderilir. Buradaki görevi kur­may hizmetidir. Balkan Savaşı´na kadar geçen yıllarda çok hareket­li işlerde çalışır, Doğu Anadolu ve Karadeniz´in bazı şehir ve kasaba­larında kur´a çekimlerine başkanlık eder. 1914 yılı ortalarında bu ki­tapta ayrıntılarıyla anlatılan 83´üncü Alay Komutanlığına atanarak Birinci Dünya Savaşı´na katılır, Sarıkamış felâketini yaşayarak yara­lanıp Ruslara esir düşer.

Ziya Bey´in 21 Ağustos 1920´de esaretten kurtulup yurda dön­dükten sonra Kâzım Karabekir Paşa tarafından Sarıkamış´ta Asker Alma Dairesi Başkanı yapılan Ziya Bey´in rütbesi albaylığa  yükseltilir ( İsmet Görgülü´nün  ?10 yıllık Harbin Kadrosu? adlı eserinin Doğu Cephesi ile ilgili kısmında 11. Kafkas Tümen Komutan Vekili Yarbay olarak görülmektedir.)   ek görev olarak da Mevki Komutanlığı´na getirilir. 11´inci Tümen´deki yolsuzlukları araştırmak üzere Kağızman´a gönderilir ve o tüme­nin komutan vekili yapılır. Tümen karargâhı Iğdır´dadır. Kağızman, Iğdır, Doğubayazıt, Ağrı ve Van bölgelerinde görev yapan Ziya Bey´in 11´inci Tümen´i iki ay sonra Ardahan´a intikal eder ve 2´nci Tümen adını alır. Tarih Şubat 1921´dir.

Ahıska´daki Alay´ın Ardahan´a gelmesi üzerine tümen yeniden Iğdır´a döner. İki ay Iğdır´da kalan Ziya Bey önce Sarıkamış´taki eski görevine, oradan da Erzurum´a gönderilir. 1923 yılma kadar Asker Alma Dairesi Başkanı olarak Erzurum´da kalan Ziya Bey´in sorumluluk bölgeleri Erzincan, Rize ve Kars´a kadar uzanır. Asker Alma Daireleri´nin lağvedilmesi üzerine aynı yıl Erzincan´a atanır. 1926 yılında l inci Kolordu Divanıharp Başkanı olarak Afyon´a, do­kuz ay sonra da Milli Savunma Bakanlığı İnşaat Dairesi Başkanı olarak Ankara´ya gönderilir. Bu görevde dokuz ay kalan Ziya Bey 1927´de 6l´inci Tümen´e bağlı tugayın komutanı olarak Tekirdağ´a gider. 30 Ağustos 1930´da tuğgeneralliğe yükselir, 6l´inci Tümen Komutanlığı´na vekalet eder. Bir süre sonra İzmit´teki 23´üncü Tu­gay Komutanlığı´na atanır. 1931´de İstanbul´a Askeri Liseler Mü­fettişi olur, aynı yılın eylül ayında emekli edilir.

İkinci Dünya Savaşı´nın ilân edilmesi üzerine 2 Ekim 1939´da silah altına alınır, yedek askerlik görevini Çorlu´da yapar. 24 Aralık 1940´ta l inci Ordu Komutanı Orgeneral Fahrettin Altay´ın em­riyle İstanbul Askeri Mıntıkası Komutanı olur. 6 Mart 1942´de bu görevi devrederek İstanbul 2 No lu Sıkıyönetim Mahkemesi Başkanlığı´na getirilir. 14 Temmuz 1943´de yaş haddini doldur­ması nedeniyle ikinci defa emekli edilir. Ölüm tarihi 1 Haziran 1949´dur.?

Bu arada yayımlanan kitapla ilgili olarak Türk Basınında yer alan görüşleri de sizlerle paylaşmak istiyorum.

83´üncü Alay Komutanı Binbaşı Ziya Bey eşsiz bir Türk çocuğudur. Mümtaz sınıflarını tamamlamış, çok cesur ve çok çalışkandır. Adaletli davranan, görevine tapınma derecesinde bağlı, sözün kısası tam bir insanlık örneğidir.

9. Kolordu Kurmay Başkanı Yarbay Şerif İLDEN´in anıları, Akşam (1922)

Ziya Yergök´ün anıları birçok bilinmeyeni gün ışığına çıkarıyor.Öner CİRAVOGLU, Cumhuriyet 09 Kasım 2005

Doğu Cephesi´nin ´Çılgın Türklerinin hikayesi var bu anılarda. 90 bin askerimizi düşman ateşinden çok olumsuz hava koşullarına şehit verdiğimiz savaşı, bir komutanın günlüğünden okumak insanı gerçekten duygulandırıyor.

İhsan YILMAZ, Hürriyet 18 Kasım 2005

Ziya Paşa askerleriyle Allahüekber dağlarında Ruslara karşı savaşır... 1915 yılında Ruslara esir düşer... Altı yıl esaret hayati; acılar, hastalıklar ve eziyet ile geçer... Bir gün esir kampından kaçarak kurtulur... Ülkenin neden bu hale geldiğini ise "Sarıkamış´tan Esarete" adlı hatıralarında anlatır.

Mehmet SOYSAL, Buzdan Adamlar. Türkiye 23 Kasım 2005

Sarıkamış faciasında Ruslara esir düşen, altı yıl esir kalan, sonra kaçıp İstiklal Harbi´ne katılan, generalliğe yükselen, emekli olduktan yıllar sonra İkinci Dünya Savaşı´nda yeniden askere alınan bir Türk subayının inanılmaz esirlik anıları.
Emin ÇÖLAŞAN, Hürriyet 11 Aralık 2005

Tuğgeneral Ziya Yergök, 1914 Kasım´ında askerlerini Allahüekber dağlarına götürme emri alan bir alay komutanı, korkunç yenilgiyi ya da kıyımı yaşıyor, Ruslara esir düşüyor ve 1920´de Türkiye´ye dönerek Mustafa Kemal´e katılıyor. Yergök´ün 1800 sayfa tutan anılarını elden geçiren ve bugünkü Türkçeye aktaran Sami Ünal´ın başarılı çalışması; Osmanlı´nın çöküş tablolarının en etkileyici olanlarından birini çok güçlü bir şekilde anlatıyor. Vatan Kitap, 14 Aralık 2005

Sarıkamış Harekatı´na katılan, sonra Rus ordularına esir düşen Tuğgeneral Ziya Yergök´ün "Sarıkamış´tan Esarete" adlı yapıtını yüreğim parçalanarak okudum. Bir kez daha vatan savunmasının ne yüce bir duygu, ne korkusuz bir ruh hali olduğunu derin derin düşündüm .Kemal OCAK, Cumhuriyet 17 Aralık 2005

Daha başlamadan kaybedilmiş bir savaşı anlatıyor Yergök. Anlatırken de yapılan yanlışları dürüstçe ortaya koyan ve eleştiren, askerlerin psikolojisine ve insan yönlerine önem veren, yaşanan çaresizliği süsleyip çarpıtma çabası gütmeden, savaşın sefilliğini bütün çıplaklığıyla ortaya koyan bir yaklaşım sergiliyor. Zeynep AKSOY, Radikal Kitap 06 Ocak 2006

Ziya Yergök´ün anıları yalnız bir savaş öyküsü, bir esaret günlerinin romanı değil, aynı zamanda Omsk´tan Batum´a kadar uzanan dönüş yolunun canlı bir anlatısı. Evet okunması gereken bir kitap. Nerelerden geçip bugünlere ulaştığımızı bilmemiz için, Ziya Yergök gibi özverili insanlara ne denli borçlu olduğumuzu anlamamız için.Oktay AKBAL, Cumhuriyet 08 Ocak 2006

83. Alay Komutanı Binbaşı Ziya Bey (Yergök) anlatıyor: "Tümenin Sarıkamış´a yürüyüşü çok üzüntü vericiydi. Asker tek kolda, bir metreden fazla karlar içinde düşe kalka ilerliyordu. Hava eksi 15-20 derece. Askerin sırt çantalarının ağırlığı 30-35 kg.dı. Ağır yükün altında zahmet çeken askerler ter içinde kalıyorlar, dinlenmek için yol kenarlarına oturuyorlardı. Asıl felaket bu zaman başlıyordu.

Aklı başından gitmiş, canından bezmiş, bitkin bu insanlar, tüfekleri bacaklarının arasında yere çömeliyor ve öylece donup kalıyorlar. Yol boyunca böylece donup kalmış yüzlerce askere rastladık. ? Turgut ÖZAKMAN, Kitaba Sığmayan Çılgın Türkler. Hürriyet 09 Ocak 2006

Tarihe tanıklık eden, roman çekiciliğinde bir kitap okudum: "Sarıkamış´tan Esarete". Ziya Yergök´ün anıları, okuru düşler ülkesine götürüyor. Sibirya kamplarındaki yaşam savaşımı, Sarıkamış macerası, esaret günleri... Hayatı roman gibi Ziya Yergök´ün. Hikmet ÇETİNKAYA, Cumhuriyet 11 Ocak 2006

Ziya Yergök, başarılı bir komutan. Nitekim, başında bulunduğu ve birçok kez üstleri tarafından diğerlerine örnek gösterilen, 83. Alay´ın sancağına beşinci rütbeden Mecid´i nişanı takılıyor. Buna karşın kendini sık sık eleştirmekten, yaptığı yanlışları saymaktan geri durmayan Yergök, meslektaşlarını da bütün zaaflarıyla sergiliyor anılarında. Ahmet KUYAŞ, Vatan Kitap 15 Ocak 2006

Tuğgeneral Ziya Yergök´ün bu acılarla dolu anılarını, Sami Önal yayma hazırlamış. İbretle okumak gerek. Altemur KILIÇ, Yeni Çağ 12 Nisan 2006

Kitapta; General´in Sarıkamış Harekatı´nda yaralanıp esir düşmesi, esarette geçen altı yılı, Sibirya´ya sürgün gitmesi ve buradaki yaşam mücadelesi ile kaçış planları; dönüşte Batı Cephesi´ne asker sevkiyatında görev alması, savaş yıllarında gözlemlediği asker psikolojisi ve esaret yıllarında tanık olduğu Orta Asya´ya özgü geleneksel yaşam biçimleri çarpıcı bir üslupla yansıtılıyor. Parlamento Dergisi, Ocak 2006 sayısı

Yergök, tarihsel olaylara hiçbir zaman bir komutan, bir asker, altı yıl Rusya´da esir kamplarında yaşamış bir esir olarak yaklaşmıyor. Bu çalışmanın yakın tarih hatırat türünün en önemli örneklerinden olduğunu düşünüyorum. Ben on iki kitap hazırladım; fakat Yergök´ün anılarının bu on iki kitap içerisinde ayrı bir yeri var. Sami ÖNAL, Remzi Kitabevi Kitap Gazetesi Şubat 2006

Sarıkamış faciasını ve Rusya´da ki esareti anlatan müthiş bir kitap. Bu büyüklükteki olayları yaşamak ve anlatmak arasında büyük bir fark vardır. Demek ki büyük yazarlar ve büyük askerler, savaş gerçeğine farklı bir açıdan yaklaşıyorlar. Ziya Yergök de bu kategoride yer alıyor. Kitabında hamaset yok, yalan yok, propaganda yok, abartma yok. Ruslara karşı canını dişine takarak savaşıyor ama gözlemleri tarafsız. Zülfü LÎVANELİ, Vatan 22 Şubat 2006

Ziya Yergök, anılarına esaret yıllarını geçirdiği ve memlekete dönüş yolunda geçtiği yerleri de anlatarak renk katmış. Sami Önal´ın kitabı yayına hazırlarken gösterdiği özen ise her türlü övgüye layık. Teoman ERGÜL, TBB Dergisi Mayıs-Haziran 2006 sayısı

Ziya Yergök, en başta Enver Paşanın hesaba kitaba gelmez hayalperestliğinin koca bir orduyu nereye sürüklediğini bütün açıklığıyla ortaya koymaktadır... Biz, nedense tarihimizin olumsuz figürleriyle pek kolay barışıyoruz, "devletlü" olmaları şartıyla! Tıpkı Talat Paşayla, Bahaddin Şakir´le, Dr. Nazım´la olduğu gibi... Hepsinin ortak özelliği "Şu Çılgın Türkler"den olmaklıkları... Artık Ziya Yergök gibi aklı başında, gerçekçi, medeni Türkleri aramanın ve onları baş tacı etmenin zamanı gelmedi mi acaba? Suavi AYDIN, Birgün Kitap 13 Haziran 2006

Tekrar kitaba dönecek olursak,

Ziya Yergök ve diğer esirler, Ural Dağlarında, Sibirya sınırı üzerinde Kamışlof istasyonu­na geldiklerini şöyle anlatıyor: ?Trenden çıkıp kızaklara binerken bizimle aynı trenin yük vagonlarıyla sevk edilen esir askerlerimiz de vagonlardan çıkarılmış, yaya olarak gönderilmeye hazırlanmışlardı. Orada resmi, sivil birçok Rus erkek ve kadını bizleri seyretmek için toplanmışlardı. Soğuk sıfırın altında 30 derecenin altında idi. Bizim askerler acınacak durumday­dılar. Eski püskü elbise ve kaputlar içinde, ayakkabıları kalik [yırtık, dilenci postalı] halini almıştı. Bunlar arasında bir askerin de ayakka­bıları yoktu. Yırtık çoraplarla sıraya girmeye gidiyordu. Bu acıklı gö­rüntüye dayanamayan bir Rus kadını lastiklerini çıkardı bu ere ver­di ve bize de birçok küfürler savurdu. "Böyle perişandınız niçin mu­harebeye girdiniz?"

Böyle bir soruya verecekleri cevap yoktu.

                                                                       Devam Edecek