Cumhuriyet öncesi İstanbul´da tramvay taşımacılık hakkını Belçikalı bir şirket elinde tutuyormuş. Cumhuriyet ilan edildiğinde artık özgür bir ülkedeydik ve ülkemizde iş yapan bütün o yabancı firmalarla Cumhuriyet Türkiye´si bir kez daha masaya oturmuş.
Ve denilmiş ki; ?Artık o dönem bitti, artık karşınızda özgür ve bağımsız bir ülke var. Yeni yapılacak şartnamelere benim de koyacaklarım var, benim de dediklerim olacak. Sadece sizin dedikleriniz değil! Bizim de artık haklarımız var. Türkiye Cumhuriyeti ile yeniden anlaşmak isteyen, şartlarımızı kabul edecek, etmeyenler bu masadan çekip gidecek!?
Ardından İstanbul´da tramvay taşımacılık hakkını elinde bulunduran Belçikalı şirketin önüne şartlar konulmuş. Şirket konulan tüm şartları kayıtsız, şartsız kabul etmiş. Bu şartların içinde yer alan maddelerden birisi de; tramvaya binen yolculardan öğrenci kimliğini gösterenlerin tam bilet ücreti değil yarım bilet ücreti ödeyeceğidir. Belçikalı şirket bu şartı da kabul etmiş.
İstanbul´da tramvaya binen öğrenciler artık kimliklerini göstermeye başlamışlar. Fakat kraldan daha çok kralcı olan bir biletçi bir gün; ?Ben öğrenci kimliği, emir filan anlamam. Herkes aynı ücreti ödeyecek. Tam para ödeyecek!? diye direterek öğrencilerden tam bilet ücreti almaya çalışmış.
Bir öğrenci; ?Hayır demiş, hayır? Siz kendinizi nerede sanıyorsunuz. Burası Türkiye Cumhuriyeti, bizim de haklarımız var. İmzaladığınız o anlaşmaya göre bu kimliği gösterdiğim için tam ücretin yarısı kadar ücret ödemeliyim? diye biletçiyle münakaşa etmiş.
O yıllarda tam bilet seksen para, öğrenciler için ise yarım bilet parası yani kırk para? İşte kırk paralık adam lafı da tam oradan geliyor? Hani böyle insanları aşağılamak için söylenir ya oysa kırk paralık adam öğrenci demektir. Okuyan, aydınlanan insan. Hele ki bu 40 para hakkı için Cumhuriyetin kazanımlarını geri çevirmeyen, savunan insan demektir ?Genç.?
Münakaşanın ardından büyük olaylar yaşanmış tramvayda. Belçikalı şirket, İstanbul Emniyet Müdürlüğü´ne gelmiş. İstanbul Emniyet Müdürlüğü, Sansaryan Handa imiş o yıllarda. (Cumhuriyet´ten önce Sansaryan Han, işgal kuvvetlerinin ana kumanda binasıymış Sirkeci´de)
Belçikalı şirket demiş ki; ?Bu öğrenci milleti tramvaylarda sorun çıkartıyor, kavga çıkartıyor, anarşist bunlar? Her tramvaya birer memur koyun.? Ve ne gariptir, ne acıdır ki Belçikalı şirketin bu isteği kabul edilmiş ve her tramvaya birer sivil polis memuru konulmuş.
Ama öğrenciler haklarını savunmakta kararlıymış. Tarih 15 Kasım 1924. İstanbul´daki bütün öğrenciler şu kararı almışlar; o gün, tüm öğrenciler duraklardan tramvaya binecek ve biletçiye kırk para uzatacak. Eylem bu?Bu kadar, başka da ne olabilir ki zaten? Cumhuriyetimizi, geleceğimizi emanet ettiğimiz, hele ki okuyan üniversite öğrencisinin eylemi başka ne olabilir ki zaten ?
15 Kasım 1924, İstanbul´un tüm tramvay duraklarında öğrenciler tramvaylara binmişler. Harbiye tramvay durağında tramvaya binen öğrenciler, biletçiye kırkar para uzatmışlar. Biletçi kabul etmemiş, bir itiş kakış olmuş ama öğrenciler kararlı? ?Hayır! Burası Türkiye Cumhuriyeti´dir artık. Benim hakkım bu, bunu kabul edeceksin.? İtiş kakış derken vatman tramvayı durdurmuş. Tam da durdukları yerde tesadüfen bir tamir işi varmış ve Belçikalı şirketin sahibi ve yetkilileri de orada tamir işçilerinin başında durmaktaymış.
Öğrenciler tramvaydan aşağı indirilmişler ve o işçilerle şirket yöneticileri tarafından dövülmüşler. Üstelik bunla kalsa iyi? Kalabalığın içinden iki el silah sesi gelmiş? Herkes kaçışmış ve 40 paranın neden olduğu ilk öğrenci eyleminden geriye, yerde kanlar içinde yatan iki öğrenci ile eli silahlı bir polis kalmış.
Yıllar önce Sunay Akın paylaşımından dinlemiştim bütün bu olanları. Bugüne özel anmak ve sizlerle de paylaşmak istedim onun cümleleriyle.
Ve şöyle getirmişti sonunu:
?Bugün toplu taşımalarda öğrenci kimliğinizi gösterip indirimli ücreti ödüyorsunuz ya; Cumhuriyet O´dur işte? Ama bunu bugüne kadar kaç öğrenci biliyor ki? Kaçınız bundan haberdarsınız, kaçınız?"
